گاهی برای بررسی دقیق‌تر علت چالش‌های کودک، پزشک نیاز به اطلاعاتی از فرآیندهای شیمیایی، هورمونی و ژنتیکی بدن او دارد. آزمایش خون و ادرار، ابزارهایی کلیدی برای این کار هستند. این آزمایش‌ها اطلاعات بسیار ارزشمندی را در اختیار تیم پزشکی قرار می‌دهند که از هیچ راه دیگری قابل دستیابی نیست و به تشخیص دقیق کمک شایانی می‌کنند.
انواع آزمایش خون
پزشک بر اساس نیاز، ممکن است یک یا چند دسته از آزمایش‌های زیر را درخواست کند. در ادامه با انواع اصلی این آزمایش‌ها و نحوه انجام آن‌ها به طور کامل آشنا می‌شویم.
۱. آزمایش‌های غربالگری نوزادان
همانطور که در بخش قبل توضیح داده شد، این برنامه که در روزهای اولیه پس از تولد با چند قطره خون از پاشنه پای تمام نوزادان انجام می‌شود، برای شناسایی زودهنگام برخی بیماری‌های مادرزادی طراحی شده است. تشخیص و درمان به‌موقع این بیماری‌ها می‌تواند از عوارض شدید و دائمی مانند ناتوانی ذهنی جلوگیری کند. (به بخش غربالگری بدو تولد مراجعه کنید).
۲. آزمایش‌های هورمونی
هورمون‌ها نقش حیاتی در رشد جسمی، جنسی و تکامل مغز دارند. اختلال در عملکرد غدد درون‌ریز می‌تواند منجر به بروز مشکلات تکاملی شود. مهم‌ترین آزمایش‌های هورمونی عبارتند از:
- آزمایش عملکرد تیروئید (TSH، T4 ، T3): برای بررسی کم‌کاری یا پرکاری تیروئید.
- آزمایش هورمون رشد (GH): برای بررسی علل کوتاهی قد یا مشکلات رشدی.
- آزمایش هورمون‌های جنسی (LH، FSH، تستوسترون، استروژن): برای بررسی مشکلات مربوط به بلوغ و تکامل جنسی.
۳. آزمایش‌های بیوشیمیایی و آنزیمی
این گروه از آزمایش‌ها به بررسی فرآیندهای شیمیایی بدن، سوخت‌وساز بدن (متابولیسم) و عملکرد آنزیم‌های مختلف می‌پردازند تا مشخص شود آیا بدن کودک، مواد غذایی را به درستی پردازش می‌کند یا خیر. کمبود یا نقص یک آنزیم خاص می‌تواند منجر به تجمع مواد سمی در بدن و آسیب به مغز شود.
۴. آزمایش‌های ژنتیک
همانطور که در قسمت ارزیابی و مشاوره ژنتیک بیان شد، در صورتی که متخصص به وجود یک علت ژنتیکی مشکوک باشد، ممکن است آزمایش خون را برای بررسی‌های دقیق کروموزومی یا ژنی درخواست کند.
آزمایش خون یک ابزار قدرتمند تشخیصی است که پنجره‌ای به روی فرآیندهای داخلی بدن کودک (شیمیایی، هورمونی و ژنتیکی) باز می‌کند و سرنخ‌های ارزشمندی را که از طریق معاینه فیزیکی قابل دستیابی نیستند، در اختیار تیم پزشکی قرار می‌دهد.
روش‌های اصلی نمونه‌گیری
- نمونه‌گیری از پاشنه یا نوک انگشت: این روش معمولاً برای نوزادان و کودکان خردسال و برای گرفتن حجم کمی خون (مانند غربالگری نوزادان یا تست قند خون) استفاده می‌شود.
- نمونه‌گیری از رگ: این روش رایج‌ترین روش برای گرفتن خون است. نمونه‌گیر با استفاده از یک رگ‌بند، رگ مناسب را در دست یا بازوی کودک پیدا کرده و با یک سوزن کوچک، نمونه را جمع‌آوری می‌کند.
مراحل دقیق نمونه‌گیری از رگ
- کودک روی تخت دراز کشیده یا در آغوش شما می‌نشیند.
- نمونه‌گیر محل مورد نظر را با پد الکلی ضدعفونی می‌کند.
- یک رگ‌بند بالاتر از محل نمونه‌گیری بسته می‌شود تا رگ‌ها برجسته‌تر شوند.
- پس از پیدا کردن رگ مناسب، سوزن به آرامی وارد رگ می‌شود.
- خون به میزان لازم وارد لوله‌های آزمایش مخصوص می‌شود.
- پس از اتمام، سوزن خارج شده، رگ‌بند باز می‌شود و یک پنبه یا گاز استریل برای جلوگیری از خونریزی روی محل قرار داده می‌شود.
گاهی ممکن است نتیجه یک آزمایش، «مثبت کاذب» باشد؛ یعنی نتیجه غیرطبیعی است، اما کودک سالم است. این اتفاق می‌تواند به دلیل شرایطی مانند گریه یا استرس شدید کودک حین نمونه‌گیری رخ دهد. به همین دلیل، در صورت مشاهده یک نتیجه غیرطبیعی، اولین قدم معمولاً تکرار آزمایش برای اطمینان است. بنابراین با شنیدن یک نتیجه‌ی مشکوک، آرامش خود را حفظ کرده و طبق دستور پزشک عمل کنید.
قبل از انجام آزمایش:
- کسب اطلاعات دقیق: از پزشک بپرسید که آیا کودک باید ناشتا باشد، آب کافی بنوشد یا نیاز به قطع موقت دارویی خاص دارد.
- انتخاب آزمایشگاه مناسب: در صورت امکان، به آزمایشگاهی مراجعه کنید که مجهز و مدرن بوده و در نمونه‌گیری از کودکان نیز تخصص و تجربه دارد.
- آماده‌سازی روانی کودک: اگر کودک شما بزرگتر است، به زبانی ساده و صادقانه برای او توضیح دهید که قرار است یک خراش کوچک و سریع روی دستش ایجاد شود. به او قول جایزه یا یک فعالیت لذت‌بخش بعد از آزمایش را بدهید.
- اطلاع‌رسانی به نمونه‌گیر: اگر فرزند شما از سوزن می‌ترسد یا واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهد، حتماً موضوع را از قبل با مسئول نمونه‌گیری در میان بگذارید.
حین انجام آزمایش:
- حفظ آرامش: آرامش شما مستقیماً به کودک منتقل می‌شود. سعی کنید آرام باشید.
- ایجاد حواس‌پرتی: با صحبت کردن، خواندن شعر، نشان دادن یک ویدئو در موبایل یا دادن یک اسباب‌بازی، حواس کودک را از فرآیند نمونه‌گیری پرت کنید.
- کمک فیزیکی صحیح: کودک را به آرامی اما محکم در آغوش بگیرید تا هم احساس امنیت کند و هم کمتر حرکت کند و فرآیند سریع‌تر انجام شود.
بعد از انجام آزمایش:
- مراقبت از محل نمونه‌گیری: کمی فشار ملایم بر روی محل نمونه‌گیری به جلوگیری از خونریزی و کبودی کمک می‌کند. استفاده از یک کمپرس سرد نیز می‌تواند مفید باشد.
- تغذیه مناسب: اگر کودک ناشتا بوده، بلافاصله پس از آزمایش به او شیر یا غذای مورد علاقه‌اش را بدهید.
سوالات متداول
۱. چرا برای تشخیص چالش‌های تکاملی به آزمایش خون نیاز است؟
زیرا آزمایش خون اطلاعات ارزشمندی در مورد فرآیندهای شیمیایی، هورمونی و ژنتیکی بدن کودک ارائه می‌دهد که از طریق معاینه فیزیکی قابل دستیابی نیست و به تشخیص دقیق علت کمک می‌کند.
۲. انواع اصلی آزمایش‌های خونی که ممکن است پزشک درخواست کند کدامند؟
این آزمایش‌ها شامل غربالگری نوزادان، آزمایش‌های هورمونی (مانند تیروئید)، آزمایش‌های بیوشیمیایی و آنزیمی (برای بررسی متابولیسم)، و آزمایش‌های ژنتیک (برای بررسی کروموزوم‌ها و ژن‌ها) است.
۳. نتیجه «مثبت کاذب» در آزمایش خون به چه معناست؟
به این معناست که نتیجه آزمایش به دلایلی (مانند استرس کودک) غیرطبیعی گزارش شده در حالی که کودک سالم است. به همین دلیل نتایج مشکوک همیشه برای اطمینان، مجدداً تکرار می‌شوند.
۴. چگونه می‌توانیم کودک را از نظر روانی برای آزمایش خون آماده کنیم؟
با توضیح ساده و صادقانه فرآیند (یک خراش یا فشار کوچک و سریع)، قول دادن یک جایزه یا فعالیت لذت‌بخش پس از آزمایش، و حفظ آرامش کامل خودتان برای انتقال حس امنیت به او.
۵. بهترین نقش والدین در حین نمونه‌گیری خون از کودک چیست؟
نقش اصلی والدین، ایجاد حواس‌پرتی (با اسباب‌بازی، کتاب یا ویدئو)، حفظ آرامش، و کمک فیزیکی صحیح با در آغوش گرفتن آرام اما محکم کودک برای ایجاد حس امنیت و تسریع فرآیند است.