معرفی
اختلال پردازش حسی، یک وضعیت عصبی است که در آن، مغز در دریافت و پاسخ به اطلاعاتی که از حواس می‌آید، دچار مشکل است. این مشکل در خودِ اندام‌های حسی (مانند چشم یا گوش) نیست، بلکه در پردازش و سازماندهی این اطلاعات در مغز است. برای این کودکان، دنیای اطراف می‌تواند مانند یک ترافیک شلوغ و پر سر و صدا از اطلاعات حسی باشد که مدیریت آن بسیار دشوار است.
بسیار مهم است که بدانید چالش‌های پردازش حسی، یکی از علائم هسته‌ای و اصلی در اختلال طیف اتیسم است و همچنین در بسیاری از اختلالات دیگر مانند ADHD و سندرم ایکس شکننده نیز به وفور دیده می‌شود.
انواع (تظهرهای مختلف): SPD می‌تواند به سه شکل اصلی خود را نشان دهد:
-
الف) اختلال تعدیل حسی (Sensory Modulation Disorder): این شایع‌ترین نوع است و به مشکل مغز در تنظیم «ولوم» یا شدت پاسخ به محرک‌های حسی اشاره دارد.
- بیش‌پاسخی یا بیش‌حسی (Hypersensitivity): کودک به محرک‌های عادی، واکنش‌های شدید، سریع یا طولانی‌مدت نشان می‌دهد.
مثال: کودکی که از صدای جاروبرقی وحشت‌زده می‌شود، از لمس شدن توسط دیگران بیزار است، از غذاهایی با بافت‌های خاص امتناع می‌کند، یا از پوشیدن لباس‌هایی با درز یا مارک خاص اجتناب می‌ورزد.
- کم‌پاسخی یا کم‌حسی (Hyposensitivity): کودک به نظر می‌رسد که متوجه محرک‌های حسی اطرافش نمی‌شود یا برای واکنش نشان دادن به تحریکات شدید نیاز دارد.
مثال: کودکی که به نظر می‌رسد متوجه درد یا سرما و گرما نمی‌شود، یا بی‌تفاوت به نظر می‌رسد.
- جستجوی حسی (Sensory Seeking): کودک به طور فعال به دنبال تجربیات حسی شدید و مداوم است.
مثال: کودکی که دائماً در حال دویدن، پریدن است، دوست دارد بچرخد، یا اشیاء را مدام بو می‌کند یا به دهان می‌برد.
- بیش‌پاسخی یا بیش‌حسی (Hypersensitivity): کودک به محرک‌های عادی، واکنش‌های شدید، سریع یا طولانی‌مدت نشان می‌دهد.
-
ب) اختلال حرکتی مبتنی بر حس (Sensory-Based Motor Disorder): در این حالت، مشکل حسی بر روی حرکت، تعادل و برنامه‌ریزی حرکتی تأثیر می‌گذارد.
- دیسپراکسی (Dyspraxia): کودک در ایده‌پردازی، برنامه‌ریزی مشکل دارد و به نظر دست و پا چلفتی می‌رسد.
- اختلال پاسچرال (Postural Disorder): کودک در حفظ یک وضعیت بدنی مناسب (مانند صاف نشستن) به دلیل ضعف در پردازش حس عمقی و تعادل، مشکل دارد.
علل
علت دقیق SPD مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و تفاوت در ساختار و عملکرد مسیرهای عصبی مغز در آن نقش داشته باشد.
مسیر تشخیص
تشخیص SPD معمولاً توسط یک کاردرمانگر متخصص در حوزه یکپارچگی حسی و از طریق مصاحبه جامع با والدین (تکمیل پرسشنامه) و مشاهده بالینی دقیق کودک در حین انجام فعالیت‌های حسی-حرکتی انجام می‌شود.
درمان و توانبخشی
هسته‌ی اصلی درمان، کاردرمانی با رویکرد یکپارچگی حسی (Sensory Integration – SI) است. در این روش، درمانگر با استفاده از بازی‌های هدفمند و تجهیزات تخصصی (مانند تاب، ترامپولین، توپ‌های بزرگ و مواد با بافت‌های مختلف)، به کودک کمک می‌کند تا تجربیات حسی کنترل‌شده و مناسبی را دریافت کند.
پیش‌آگهی
با دریافت مداخلات کاردرمانی مناسب و همچنین آموزش والدین برای ایجاد یک «رژیم حسی» در خانه، کودکان مبتلا به SPD می‌توانند یاد بگیرند که چگونه چالش‌های حسی خود را به طور مؤثری مدیریت کرده و با آرامش و موفقیت بیشتری در فعالیت‌های روزمره شرکت کنند.
سوالات متداول
۱. آیا اختلال پردازش حسی (SPD) به معنای مشکل در چشم‌ها یا گوش‌ها است؟
خیر. مشکل در خود اندام‌های حسی نیست، بلکه در نحوه «پردازش»، «تفسیر» و «سازماندهی» اطلاعاتی است که از طریق حواس به مغز می‌رسد.
۲. تفاوت بیش‌حسی، کم‌حسی و جستجوی حسی چیست؟
کودک «بیش‌حس» به محرک‌های عادی واکنش شدید نشان می‌دهد (مانند بیزاری از صدا). کودک «کم‌حس» به نظر می‌رسد متوجه محرک‌ها نمی‌شود (مانند عدم واکنش به درد). کودک «جستجوگر حس» به دنبال تحریکات شدید است (مانند دویدن و پریدن مداوم).
۳. چه کسی اختلال پردازش حسی را تشخیص می‌دهد؟
تشخیص SPD معمولاً توسط یک کاردرمانگر که در حوزه یکپارچگی حسی تخصص دارد، از طریق مصاحبه با والدین و مشاهده بالینی دقیق کودک انجام می‌شود.
۴. هسته اصلی درمان SPD چیست؟
هسته اصلی درمان، کاردرمانی با رویکرد یکپارچگی حسی (SI) است. در این روش، درمانگر با استفاده از بازی و تجهیزات تخصصی، به مغز کودک کمک می‌کند تا اطلاعات حسی را بهتر سازماندهی و مدیریت کند.
۵. «رژیم حسی» چیست؟
یک برنامه روزانه از فعالیت‌های حسی هدفمند است که توسط کاردرمانگر طراحی شده و توسط والدین در خانه اجرا می‌شود. این برنامه به تنظیم سیستم عصبی کودک در طول روز و بهبود تمرکز و آرامش او کمک می‌کند.
اطلاعات مندرج در این صفحه صرفاً برای افزایش آگاهی شماست و هرگز نباید جایگزین مشاوره، تشخیص و درمان توسط پزشک متخصص یا تیم توانبخشی فرزند شما شود. این یک ابزار کمکی برای درک بهتر است، نه یک منبع درمانی.