گاهی پزشک برای درک بهتر علت چالش‌های کودک، نیاز دارد تا نگاهی به «ساختمان» مغز او بیندازد. آزمایش‌های تصویربرداری ابزارهایی ارزشمند هستند که به پزشکان کمک می‌کنند تا ساختار مغز و نخاع را بررسی کرده و به دنبال سرنخ‌های فیزیکی بگردند. این آزمایش‌ها می‌توانند به شناسایی یافته‌های ساختاری مرتبط با شرایطی مانند آسیب‌های مغزی (ناشی از ضربه یا کمبود اکسیژن)، تومورها، مشکلات عروقی یا ناهنجاری‌های مادرزادی کمک کنند.
مهم‌ترین روش‌های تصویربرداری برای بررسی مغز و اعصاب عبارتند از MRI و CT اسکن که در ادامه، هر یک را به تفصیل شرح خواهیم داد.
۱. ام‌آر‌آی (MRI)
MRI یک روش تصویربرداری پیشرفته و غیرتهاجمی است که با استفاده از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی (و بدون استفاده از اشعه ایکس)، تصاویری بسیار دقیق و با جزئیات بالا از بافت‌های نرم بدن، به ویژه مغز، ایجاد می‌کند. به دلیل دقت بالا در نمایش بافت نرم، این روش اغلب ابزار ارجح برای بررسی‌های دقیق ساختاری مغز است. تصویربرداری بسیار دقیق از بافت نرم مغز، ایمن بودن و عدم نیاز به اشعه ایکس از مزایای این روش بوده و هزینه بالاتر، زمان طولانی‌تر، سروصدای زیاد و نیاز مکرر به آرام‌بخش یا بیهوشی در کودکان نیز از جمله معایب آن است.
نحوه انجام آزمایش MRI
آماده‌سازی کودک قبل از تصویربرداری:
- قبل از آزمایش، پزشک فرزند شما را معاینه می‌کند تا از ایمن بودن این روش برای او اطمینان حاصل کند.
- در صورت نیاز به استفاده از آرام‌بخش یا بیهوشی، از شما خواسته می‌شود که کودک برای چند ساعت ناشتا باشد.
- باید لباس‌های راحت و گشاد که هیچ‌گونه دکمه یا زیپ فلزی ندارند، به کودک بپوشانید. تمام زیورآلات و اشیاء فلزی باید از او جدا شوند.
حین انجام آزمایش:
- دستگاه MRI یک محفظه بزرگ و تونل‌مانند است. کودک روی یک تخت متحرک قرار می‌گیرد که به آرامی به داخل این تونل فرستاده می‌شود.
- مهم‌ترین نکته، بی‌حرکت ماندن کودک در طول اسکن است تا تصاویر واضح و دقیقی ثبت شوند. به همین دلیل، برای کودکان خردسال اغلب از داروهای آرام‌بخش (برای خواب‌آلود کردن) یا بیهوشی سبک (توسط متخصص بیهوشی) استفاده می‌شود.
- در طول آزمایش که بسته به نوع آن معمولاً ۳۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد، دستگاه صداهای بلند و تکرارشونده‌ای تولید می‌کند. این صداها طبیعی و بی‌خطر هستند.
پس از آزمایش:
- اگر از آرام‌بخش یا بیهوشی استفاده نشده باشد، کودک بلافاصله می‌تواند به فعالیت‌های عادی خود بازگردد.
- در صورت استفاده از این داروها، ممکن است کودک برای چند ساعت احساس خواب‌آلودگی، گیجی یا حالت تهوع داشته باشد که این عوارض به تدریج برطرف می‌شوند.
MRI با استفاده از امواج مغناطیسی، تصاویری بسیار دقیق از بافت نرم (مغز) ارائه می‌دهد، ایمن است (بدون اشعه ایکس) اما کند و پر سر و صداست و اغلب به بیهوشی نیاز دارد. CT اسکن با استفاده از اشعه ایکس، بسیار سریع است و برای شرایط اورژانسی و دیدن استخوان‌ها عالی است، اما جزئیات کمتری از بافت نرم ارائه می‌دهد.
۲. سی‌تی‌اسکن (CT Scan)
CT اسکن یک روش تصویربرداری سریع است که با استفاده از اشعه ایکس و یک کامپیوتر پیشرفته، تصاویری مقطعی از بدن ایجاد می‌کند.
از جمله مزایای این روش سرعت بسیار بالا، در دسترس بودن بیشتر و دقت بالا در نمایش استخوان‌ها، خونریزی حاد و آسیب‌های اورژانسی می‌توان نام برد و معایب آن جزئیات کمتر از بافت نرم مغز در مقایسه با MRI و استفاده از اشعه ایکس است که قرار گرفتن مکرر در معرض آن توصیه نمی‌شود.
نحوه انجام آزمایش CT اسکن
آماده‌سازی کودک قبل از تصویربرداری:
- در سی‌تی‌اسکن معمولی، معمولاً نیاز به آمادگی خاصی نیست. اما اگر قرار باشد از ماده حاجب برای واضح‌تر شدن تصاویر استفاده شود، از شما خواسته می‌شود که کودک برای چند ساعت ناشتا باشد. این ماده معمولاً به صورت وریدی تزریق می‌شود.
حین انجام آزمایش:
- دستگاه CT اسکن نیز یک محفظه حلقه‌ای بزرگ است که کودک روی یک تخت متحرک از داخل آن عبور می‌کند.
- این فرآیند بسیار سریع است و بسته به نوع آن، معمولاً ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. بی‌حرکت ماندن در این روش نیز مهم است، اما به دلیل سرعت بالا، نیاز به بیهوشی در آن کمتر از MRI است.
پس از آزمایش:
- کودک بلافاصله می‌تواند به فعالیت‌های عادی خود بازگردد. در صورت استفاده از ماده حاجب، ممکن است نوشیدن مایعات برای دفع سریع‌تر آن توصیه شود.
- کسب اطلاعات دقیق: از پزشک خود بپرسید که چرا این آزمایش لازم است، آیا نیاز به ناشتا بودن، تزریق ماده حاجب یا بیهوشی وجود دارد.
- اطلاع‌رسانی به تیم آزمایشگاه: حتماً تیم رادیولوژی را در مورد تمام داروهای مصرفی فرزندتان و هرگونه حساسیت دارویی او مطلع کنید.
- آماده‌سازی روانی کودک: به زبانی ساده برای فرزندتان توضیح دهید که قرار است در یک تخت مخصوص بخوابد و از داخل یک تونل عبور کند. به او اطمینان دهید که شما در تمام مدت کنارش خواهید بود.
- حفظ آرامش: آرامش شما مستقیماً به کودک منتقل می‌شود. سعی کنید آرام باشید و به او حس امنیت بدهید.
- پیگیری نتایج: از زمان آماده شدن نتایج مطلع شوید و به یاد داشته باشید که تفسیر دقیق آن فقط بر عهده پزشکی است که آزمایش را تجویز کرده است.
سوالات متداول
۱. چرا پزشکان از آزمایش‌های تصویربرداری مانند MRI و CT اسکن استفاده می‌کنند؟
برای اینکه بتوانند نگاهی دقیق به «ساختمان» و ساختار فیزیکی مغز و نخاع بیندازند و سرنخ‌های فیزیکی مانند آسیب‌های مغزی، تومورها یا ناهنجاری‌های مادرزادی را شناسایی کنند.
۲. تفاوت اصلی بین MRI و CT اسکن برای مغز کودک چیست؟
MRI با امواج مغناطیسی کار می‌کند، جزئیات بسیار بالایی از بافت نرم مغز ارائه می‌دهد اما کند است. CT اسکن با اشعه ایکس کار می‌کند، بسیار سریع است و برای شرایط اورژانسی عالی است اما جزئیات کمتری از بافت نرم نشان می‌دهد.
۳. چرا اغلب کودکان برای انجام MRI به داروی آرام‌بخش یا بیهوشی نیاز دارند؟
زیرا آزمایش MRI طولانی است (۳۰ تا ۹۰ دقیقه) و برای گرفتن تصاویر واضح، کودک باید کاملاً بی‌حرکت بماند. حفظ این بی‌حرکتی برای کودکان خردسال بدون کمک دارویی تقریباً غیرممکن است.
۴. آیا MRI از اشعه ایکس استفاده می‌کند و برای کودک خطرناک است؟
خیر، MRI از اشعه ایکس استفاده نمی‌کند و یک روش تصویربرداری بسیار ایمن محسوب می‌شود. این دستگاه از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر استفاده می‌کند.
۵. چگونه می‌توانیم کودک را برای آزمایش تصویربرداری آماده کنیم و از اضطراب او کم کنیم؟
با توضیح دادن ساده فرآیند (مانند خوابیدن در یک تخت که داخل یک تونل می‌رود)، همراه داشتن اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش، و مهم‌تر از همه، حفظ آرامش خودتان. آرامش والدین به کودک حس امنیت می‌دهد.