پس از ارزیابی‌های اولیه، ممکن است فرزند شما به روانشناس کودک ارجاع داده شود. روانشناس، متخصص «ذهن، هیجان و رفتار» است. او به دنبال درک دنیای درونی فرزند شما و پاسخ به این سوالات کلیدی است: «فرزند من چگونه فکر می‌کند؟ چه احساسی دارد؟ و چرا به این شیوه رفتار می‌کند؟»
مراحل فرایند ارزیابی روانشناسی
یک جلسه ارزیابی روانشناسی، فرآیندی جامع است که از طریق گفتگو با شما، مشاهده‌ی کودک و استفاده از آزمون‌های استاندارد انجام می‌شود.
الف) مصاحبه بالینی: شنیدن داستان از دیدگاه شما
جلسه همیشه با یک گفتگوی عمیق با شما آغاز می‌شود. روانشناس در مورد موارد زیر از شما سوال خواهد کرد:
- نگرانی‌های اصلی: جزئیات دقیق در مورد چالش‌های رفتاری (مانند پرخاشگری، بیش‌فعالی)، عاطفی (مانند اضطراب، غمگینی) یا اجتماعی (مانند گوشه‌گیری) کودک.
- تاریخچه تکاملی و پزشکی: خلاصه‌ای از مسیر رشد کودک تا به امروز.
- محیط خانواده و مدرسه: بررسی روابط خانوادگی، رویدادهای استرس‌زای اخیر و عملکرد کودک در محیط‌های اجتماعی مانند مهدکودک یا مدرسه.
ب) مشاهده مستقیم: دیدن کودک در عمل
روانشناس با دقت به نحوه‌ی تعامل کودک با شما، با خودش و با محیط اتاق ارزیابی نگاه می‌کند. این مشاهده که اغلب در حین بازی انجام می‌شود، اطلاعات ارزشمندی در مورد مهارت‌های اجتماعی، سطح توجه و الگوهای رفتاری کودک در اختیار او قرار می‌دهد.
ج) آزمون‌های استاندارد: ارزیابی عینی توانایی‌ها
این بخش، یکی از تخصصی‌ترین حوزه‌های کار روانشناس است. او با استفاده از ابزارهای معتبر جهانی، به سنجش توانایی‌های درونی کودک می‌پردازد:
- آزمون‌های شناختی و هوش: این آزمون‌ها که شامل فعالیت‌هایی مانند حل پازل، پاسخ به سوالات و تکرار اعداد هستند، به ارزیابی توانایی‌های ذهنی کودک مانند استدلال، حافظه کاری، سرعت پردازش و مهارت‌های حل مسئله می‌پردازند. این آزمون‌ها به شناسایی ناتوانی ذهنی یا استعدادهای درخشان کمک می‌کنند.
- آزمون‌های توجه و تمرکز: برای ارزیابی دقیق علائم اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی از این ابزارها استفاده می‌شود.
- پرسشنامه‌های رفتاری و عاطفی: روانشناس ممکن است از شما و مربی کودک بخواهد تا پرسشنامه‌هایی را در مورد رفتارهای کودک در خانه و مدرسه تکمیل کنید. این پرسشنامه‌ها به ارزیابی علائم اختلالاتی مانند اضطراب، افسردگی یا مشکلات سلوک کمک می‌کنند.
- آزمون‌های شخصیت: برای کودکان بزرگتر، ممکن است از آزمون‌هایی برای درک بهتر ویژگی‌های شخصیتی و الگوهای فکری آن‌ها استفاده شود.
پس از اتمام این مراحل، روانشناس یک گزارش ارزیابی روانشناختی جامع تهیه می‌کند. این گزارش شامل یک «پروفایل» دقیق از نقاط قوت و ضعف شناختی فرزند شما، تحلیلی از وضعیت عاطفی-رفتاری او و در صورت لزوم، یک تشخیص بالینی (مانند ADHD یا یک اختلال یادگیری خاص) است. این گزارش نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین اطلاعات، در اختیار پزشک متخصص مغز و اعصاب قرار می‌گیرد تا به تشخیص نهایی کمک کند.
- یک گزارشگر صادق و بی‌طرف باشید: لیستی از رفتارهای چالش‌برانگیز و همچنین نقاط قوت و علاقمندی‌های فرزندتان تهیه کنید. هرچه تصویر کامل‌تری ارائه دهید، ارزیابی دقیق‌تر خواهد بود.
- هرگز کودک را برای آزمون «آماده» نکنید: به خصوص در مورد آزمون‌های هوش، هرگز تلاش نکنید تا کودک را از قبل تمرین دهید. این کار نتایج را بی‌اعتبار کرده و به ضرر فرزند خودتان تمام می‌شود.
- با مربی کودک هماهنگ باشید: از مربی یا معلم بخواهید تا مشاهدات خود از رفتار و عملکرد کودک را به صورت خلاصه برای شما بنویسد تا در اختیار روانشناس قرار دهید.
- به کودک آرامش دهید: به فرزندتان بگویید که قرار است برای مدتی با یک فرد مهربان «بازی و گفتگو» کند. استفاده از کلمه «آزمون» یا «امتحان» می‌تواند باعث اضطراب او شود.
سوالات متداول
۱. هدف اصلی ارزیابی روانشناسی کودک چیست؟
هدف اصلی، درک دنیای درونی کودک است: اینکه چگونه فکر می‌کند، چه احساسی دارد و چرا به شیوه‌ای خاص رفتار می‌کند. این ارزیابی به دنبال یافتن «چرایی» رفتارهاست.
۲. سه مرحله اصلی در فرآیند ارزیابی روانشناسی کدامند؟
این فرآیند شامل سه گام اصلی است: ۱) مصاحبه بالینی دقیق با والدین، ۲) مشاهده مستقیم کودک (معمولاً در حین بازی)، و ۳) استفاده از آزمون‌های استاندارد عینی.
۳. آزمون‌های شناختی و هوش چه چیزی را می‌سنجند؟
این آزمون‌ها توانایی‌های ذهنی مانند استدلال، حافظه کاری، سرعت پردازش اطلاعات و مهارت‌های حل مسئله را ارزیابی می‌کنند و به شناسایی شرایطی مانند ناتوانی ذهنی یا استعداد درخشان کمک می‌نمایند.
۴. خروجی یک ارزیابی روانشناسی چیست؟
خروجی آن یک گزارش جامع روانشناختی است که شامل پروفایل نقاط قوت و ضعف شناختی و عاطفی-رفتاری کودک و در صورت لزوم، یک تشخیص بالینی (مانند ADHD) می‌باشد. این گزارش برای کمک به تشخیص نهایی به پزشک متخصص ارائه می‌شود.
۵. آیا باید کودک را برای تست هوش آماده یا تمرین دهیم؟
خیر، هرگز. این کار نتایج را کاملاً بی‌اعتبار می‌کند و به ضرر کودک است. هدف از آزمون، به دست آوردن یک تصویر واقعی از توانایی‌های کودک برای ارائه بهترین حمایت ممکن به اوست، نه کسب یک نمره بالا.