شنوایی، سنگ بنای اصلی برای رشد گفتار، زبان و مهارت‌های ارتباطی کودک است. اگر پس از غربالگری‌های اولیه، هرگونه شکی نسبت به وضعیت شنوایی فرزندتان وجود داشته باشد، او برای یک ارزیابی کامل به شنوایی‌شناس یا ادیولوژیست ارجاع داده می‌شود.
شنوایی‌شناس، متخصصی است که با استفاده از ابزارها و آزمون‌های دقیق، به دنبال پاسخ به این سوالات کلیدی است: «آیا فرزند من می‌شنود؟»، «چه صداهایی را می‌شنود؟» و «اگر کم‌شنوایی وجود دارد، نوع و میزان آن چقدر است؟».
یک جلسه ارزیابی شنوایی، فرآیندی جامع است که با گفتگو با شما آغاز شده و با انجام مجموعه‌ای از آزمایش‌های تخصصی ادامه می‌یابد.
ارزیابی شنوایی‌شناسی با استفاده از آزمون‌های متناسب با سن کودک (از تست‌های غیرارادی برای نوزادان تا آزمون‌های رفتاری برای کودکان بزرگتر) به طور دقیق مشخص می‌کند که آیا کودک می‌شنود یا خیر و اگر کم‌شنوایی وجود دارد، نوع و میزان آن چقدر است. این اطلاعات برای هرگونه مداخله بعدی حیاتی است.
آشنایی با مهم‌ترین آزمون‌های شنوایی
آزمون‌های شنوایی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: آزمون‌هایی که به پاسخ فیزیکی و غیرارادی بدن کودک تکیه دارند (آبجکتیو) و آزمون‌هایی که نیازمند پاسخ رفتاری و همکاری کودک هستند (رفتاری). شنوایی‌شناس بسته به سن و شرایط کودک، از یک یا چند مورد از این آزمون‌ها استفاده می‌کند.
الف) آزمون‌های آبجکتیو (مناسب برای تمام سنین، به ویژه نوزادان)
این آزمون‌ها نیازی به همکاری کودک ندارند و پاسخ‌های طبیعی سیستم شنوایی را اندازه‌گیری می‌کنند.
۱. آزمون گسیل‌های صوتی گوش (OAE)
این همان آزمون غربالگری اولیه است، اما در اینجا به صورت دقیق‌تر انجام می‌شود تا سلامت سلول‌های مویی حلزون گوش داخلی بررسی شود.
- نحوه انجام: یک گوشی بسیار کوچک در گوش کودک که در حالت آرامش یا خواب است، قرار می‌گیرد. این گوشی صدایی ملایم پخش می‌کند و دستگاه، «پژواک» ضعیفی را که توسط حلزون گوش سالم تولید می‌شود، ثبت می‌کند.
- نتایج: وجود این پژواک، نشان‌دهنده‌ی عملکرد خوب بخش حلزونی گوش است. عدم وجود آن، نیازمند بررسی‌های بیشتر با آزمون‌های دقیق‌تر است.
- مزایا و معایب: این روش کاملاً ایمن، سریع و غیرتهاجمی است اما نتایج آن می‌تواند تحت تأثیر عواملی مانند وجود مایع یا عفونت در گوش میانی قرار گیرد.
۲. آزمون پاسخ شنوایی ساقه مغز (ABR)
این آزمون، دقیق‌ترین روش برای ارزیابی کل مسیر شنوایی از گوش داخلی تا ساقه مغز است و می‌تواند حتی کم‌شنوایی‌های خفیف را نیز تشخیص دهد.
- نحوه انجام: انجام این تست کاملاً بدون درد و غیرتهاجمی است. الکترودهای نرمی روی پیشانی و پشت گوش‌های کودک چسبانده می‌شود. سپس از طریق هدفون‌های کوچک، صداهایی برای نوزاد که در خواب یا آرامش کامل است، پخش می‌شود. دستگاه، پاسخ عصب شنوایی و مغز به این صداها را به صورت امواج ثبت می‌کند.
- نتایج: شنوایی‌شناس با بررسی شکل و زمان‌بندی این امواج، وضعیت سلامت کل مسیر شنوایی را تعیین می‌کند.
- مزایا و معایب: این روش بسیار دقیق و حساس است اما نیازمند بی‌حرکتی کامل کودک است (که ممکن است به خواب طبیعی یا استفاده از آرام‌بخش نیاز داشته باشد) و انجام آن کمی زمان‌بر است.
ب) آزمون‌های رفتاری
این آزمون‌ها نیازمند پاسخ رفتاری و همکاری کودک هستند.
۱. شنوایی‌سنجی با تون خالص (برای کودکان بالای ۵ سال)
این همان تست شنوایی استاندارد بزرگسالان است که آستانه شنوایی را در فرکانس‌های مختلف (صداهای زیر و بم) اندازه‌گیری می‌کند.
- نحوه انجام: کودک در یک اتاقک آکوستیک (اتاقی که از انعکاس صدا جلوگیری می‌کند)، هدفونی را روی گوش‌هایش می‌گذارد. صداهایی با فرکانس‌ها و شدت‌های مختلف پخش شده و از کودک خواسته می‌شود به محض شنیدن هر صدا، دست خود را بالا ببرد یا دکمه‌ای را فشار دهد.
- نتایج: نتایج بر روی یک نمودار به نام «ادیوگرام» ثبت می‌شود که تصویری کامل از میزان شنوایی کودک در هر گوش ارائه می‌دهد.
۲. شنوایی‌سنجی گفتاری (برای کودکان بالای ۳ سال)
این آزمون به جای صداهای بوق‌مانند، از کلمات استفاده می‌کند تا توانایی کودک در درک گفتار ارزیابی شود.
- نحوه انجام: کلمات یا جملاتی با شدت‌های مختلف از طریق هدفون برای کودک پخش می‌شود و از او خواسته می‌شود تا آن‌ها را تکرار کند یا به تصویر مربوط به آن کلمه اشاره نماید.
- نتایج: این آزمون مشخص می‌کند که کودک چند درصد از کلمات را در شدت‌های مختلف به درستی می‌فهمد و به ارزیابی تأثیر کم‌شنوایی بر زندگی روزمره کمک می‌کند.
شنوایی‌شناس با توجه به سن، سطح همکاری و نیازهای فرزند شما، بهترین و مناسب‌ترین آزمون‌ها را انتخاب خواهد کرد. برای کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال نیز از روش‌های بازی‌گونه‌ی دیگری (مانند شنوایی‌سنجی بازی) استفاده می‌شود که در آن‌ها کودک برای واکنش نشان دادن به صدا، تشویق می‌شود.
- زمان‌بندی را با خواب کودک هماهنگ کنید: به خصوص برای آزمون‌های آبجکتیو مانند ABR که نیاز به آرامش دارد، سعی کنید نوبت را در زمانی بگیرید که به ساعت خواب طبیعی فرزندتان نزدیک است.
- در حین بیماری کودک، آزمایش را انجام ندهید: اگر فرزندتان سرماخوردگی یا عفونت گوش دارد، حتماً از قبل با کلینیک شنوایی‌شناسی تماس بگیرید، زیرا ممکن است بر نتایج تأثیر بگذارد.
- آرامش خودتان را حفظ کنید: اضطراب شما به کودک منتقل می‌شود. به یاد داشته باشید که این آزمایش‌ها بدون درد هستند و برای کمک به فرزند شما طراحی شده‌اند.
- سوالات خود را بپرسید: از شنوایی‌شناس در مورد هر آزمون، نتایج آن و معنای هر اصطلاح تخصصی سوال کنید. در مورد گام‌های بعدی و گزینه‌های درمانی موجود به طور کامل اطلاعات کسب کنید.
سوالات متداول
۱. هدف اصلی یک ارزیابی شنوایی‌شناسی تخصصی چیست؟
هدف، پاسخ به سه سوال کلیدی است: آیا فرزندم می‌شنود؟ چه صداهایی را می‌شنود؟ و اگر کم‌شنوایی وجود دارد، نوع و میزان آن چقدر است؟
۲. تفاوت آزمون‌های شنوایی آبجکتیو و رفتاری چیست؟
آزمون‌های آبجکتیو (مانند OAE و ABR) به همکاری کودک نیاز ندارند و پاسخ‌های فیزیکی و غیرارادی سیستم شنوایی را ثبت می‌کنند. آزمون‌های رفتاری نیازمند پاسخ فعال کودک به صدا هستند (مانند بالا بردن دست).
۳. آزمون ABR چیست و چرا دقیق است؟
این آزمون پاسخ الکتریکی مغز به صدا را اندازه‌گیری می‌کند. چون کل مسیر شنوایی از گوش داخلی تا ساقه مغز را بررسی می‌کند و تحت تأثیر توجه یا همکاری کودک نیست، یکی از دقیق‌ترین روش‌ها محسوب می‌شود.
۴. ادیوگرام چیست؟
ادیوگرام یک نمودار است که در تست شنوایی‌سنجی با تون خالص تولید می‌شود. این نمودار تصویری کامل از آستانه شنوایی کودک در فرکانس‌ها (صداهای زیر و بم) و شدت‌های (بلندی) مختلف برای هر گوش ارائه می‌دهد.
۵. چرا نباید کودک بیمار (سرماخورده) را برای ارزیابی شنوایی برد؟
زیرا بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی یا عفونت گوش میانی می‌توانند باعث تجمع مایع در گوش شده و نتایج تست‌ها (به خصوص OAE) را به طور موقت و کاذب، غیرطبیعی نشان دهند. بهتر است آزمایش به بعد از بهبودی کامل موکول شود.