پس از ارزیابی‌های اولیه، ممکن است فرزند شما به یک گفتاردرمانگر یا آسیب‌شناس گفتار و زبان ارجاع داده شود. گفتاردرمانگر، متخصص ارزیابی و درمان تمام جنبه‌های ارتباط و همچنین مشکلات بلع است. او به دنبال پاسخ به این سوال کلیدی است: «فرزند من چگونه با دنیای اطرافش ارتباط برقرار می‌کند و چه موانعی در این مسیر وجود دارد؟»
انواع ارزیابی گفتار
یک جلسه ارزیابی گفتاردرمانی، معمولاً از طریق بازی، گفتگو و فعالیت‌های ساختارمند انجام می‌شود و بر روی حوزه‌های زیر تمرکز دارد.
الف) ارزیابی زبان
این بخش به توانایی کودک در درک و استفاده از سیستم کلمات و جملات می‌پردازد.
- زبان درکی: آیا کودک معنای کلمات، دستورات و سوالات را می‌فهمد؟ (مثلاً: آیا با شنیدن «عروسکت کو؟» به آن نگاه می‌کند؟)
- زبان بیانی: کودک چگونه از کلمات و جملات برای بیان نیازها، افکار و احساسات خود استفاده می‌کند؟ (شامل: دایره واژگان، طول جملات و صحت گرامر).
ب) ارزیابی گفتار
این بخش به جنبه‌ی فیزیکی تولید صدا و کلمات می‌پردازد.
- تولید و وضوح: آیا کودک صداهای گفتاری را به درستی و متناسب با سن خود تلفظ می‌کند؟ آیا گفتار او برای دیگران قابل فهم است؟
- روانی گفتار: آیا کودک روان صحبت می‌کند یا در گفتارش مکث، تکرار یا کشیدگی وجود دارد (که می‌تواند نشانه‌ای از لکنت باشد)؟
- صوت: کیفیت صدای کودک چگونه است؟ (آیا صدایش بیش از حد گرفته، خشن یا بسیار ضعیف است؟)
ج) ارزیابی ارتباط اجتماعی
این حوزه به توانایی کودک در استفاده‌ی کاربردی و اجتماعی از زبان در تعاملات روزمره می‌پردازد.
- مهارت‌های نوبت‌گیری: آیا کودک در گفتگو منتظر نوبت خود می‌ماند؟
- تماس چشمی و زبان بدن: آیا در حین ارتباط از تماس چشمی و حرکات مناسب استفاده می‌کند؟
- درک موقعیت: آیا کودک می‌تواند گفتار خود را با توجه به شنونده یا موقعیت تغییر دهد؟
د) ارزیابی مکانیسم‌های دهانی و بلع
گفتاردرمانگر ساختار و عملکرد اندام‌های گفتاری (لب‌ها، زبان، کام و فک) را بررسی می‌کند تا از سلامت آن‌ها برای تولید گفتار و بلع ایمن غذا اطمینان حاصل کند.
ارزیابی شنوایی، اگرچه توسط شنوایی‌شناس انجام می‌شود، اما اولین و مهم‌ترین گام قبل از هر ارزیابی گفتار و زبان است. یک کودک برای اینکه بتواند صحبت کند، ابتدا باید بتواند به درستی بشنود. گفتاردرمانگر همیشه نتایج ارزیابی شنوایی را به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از ارزیابی خود در نظر می‌گیرد.
- لیستی از کلمات کودک تهیه کنید: تمام کلمات، صداها و تلاش‌های ارتباطی فرزندتان را یادداشت کنید.
- نمونه‌ای از گفتار او را ضبط کنید: یک فایل صوتی یا یک فیلم کوتاه از نحوه‌ی صحبت کردن یا تلاش فرزندتان برای برقراری ارتباط، می‌تواند اطلاعات بسیار ارزشمندی به درمانگر بدهد.
- اهداف خود را مشخص کنید: به این فکر کنید که بزرگترین چالش ارتباطی فرزندتان در زندگی روزمره چیست و دوست دارید در چه زمینه‌ای بیشتر پیشرفت کند؟
سوالات متداول
۱. هدف اصلی ارزیابی گفتاردرمانی چیست؟
هدف اصلی، درک چگونگی برقراری ارتباط کودک با دنیای اطراف و شناسایی موانع احتمالی در این مسیر است. این ارزیابی تمام جنبه‌های ارتباط از درک کلمات تا تولید گفتار و تعامل اجتماعی را پوشش می‌دهد.
۲. چهار حوزه اصلی که گفتاردرمانگر ارزیابی می‌کند کدامند؟
این چهار حوزه عبارتند از: ۱) زبان (درک و بیان کلمات و جملات)، ۲) گفتار (جنبه فیزیکی تولید صدا)، ۳) ارتباط اجتماعی (کاربرد عملی زبان)، و ۴) مکانیسم‌های دهانی و بلع.
۳. تفاوت ارزیابی «زبان» و «گفتار» چیست؟
ارزیابی زبان به سیستم ذهنی کلمات و قواعد (درک و بیان معنا) می‌پردازد، در حالی که ارزیابی گفتار به عمل فیزیکی تولید صداها (وضوح، روانی و کیفیت صدا) مربوط می‌شود.
۴. چرا ارزیابی شنوایی پیش‌نیاز ارزیابی گفتار است؟
زیرا شنوایی، سنگ بنای اصلی رشد زبان و گفتار است. یک کودک برای اینکه بتواند صحبت کردن را یاد بگیرد، ابتدا باید بتواند به درستی صداها را بشنود. بنابراین، اطمینان از سلامت شنوایی اولین قدم است.
۵. چگونه می‌توانیم به عنوان والدین برای جلسه ارزیابی گفتاردرمانی آماده شویم؟
با تهیه لیستی از کلمات و تلاش‌های ارتباطی فرزندتان، ضبط یک نمونه صوتی یا تصویری کوتاه از گفتار او، و مشخص کردن بزرگترین چالش‌های ارتباطی او در زندگی روزمره، می‌توانید کمک بزرگی به درمانگر بکنید.