یکی از بخش‌های ثابت و مهم در تمام مراجعات شما به مرکز بهداشت، اندازه‌گیری شاخص‌های رشد فیزیکی فرزندتان، یعنی وزن، قد و دور سر است. این اعداد، اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت عمومی و روند رشد کودک در اختیار تیم سلامت قرار می‌دهند. ابزار اصلی برای تفسیر این اعداد، «منحنی‌های رشد» است که در کارت بهداشت فرزندتان نیز وجود دارد و در این بخش نسخه‌های استاندارد آن برای دسترسی شما فراهم شده است.
نمودار رشد، ابزاری علمی است که وضعیت رشد فرزند شما را با هزاران کودک سالم هم‌سن و هم‌جنس خودش مقایسه می‌کند. این مقایسه از طریق مفهومی به نام «صدک» انجام می‌شود. ارزش واقعی نمودار رشد، در یک نقطه یا یک عدد تنها نیست، بلکه در روند و الگوی آن در طول زمان است. یک کودک سالم، معمولاً روی یک کانال صدک مشخص یا کانال‌های نزدیک به هم، مسیر رشد خود را طی می‌کند.
حفظ روند رشد، بسیار مهم‌تر از خود عدد صدک است. برای مثال، رشد کودکی که به طور مداوم روی صدک ۱۵ قرار دارد، بسیار مطلوب‌تر از کودکی است که از صدک ۹۰ به صدک ۴۰ سقوط می‌کند. هرگونه افت یا صعود ناگهانی و شدید از کانال رشد، علامتی است که نیاز به بررسی بیشتر توسط پزشک دارد.
- دریافت منحنی مناسب منحنی رشد مناسب با جنسیت فرزند خود را در اسرع وقت از مرکز بهداشت دریافت کنید.
- اطمینان از دقت اندازه‌گیری اندازه‌گیری باید به وسیله تجهیزات استاندارد و دقیق و توسط افراد متخصص انجام شود.
- ثبت منظم اندازه‌ها اندازه‌گیری‌های کودک خود را به طور منظم در فواصل زمانی مناسب انجام داده و اعداد را بر روی منحنی یا درون جدول رشد ثبت کنید.
- روش صحیح اندازه‌گیری دور سر برای اندازه‌گیری دور سر، متر را دقیقا از بالای پیشانی نوزاد (بالای ابروها) به سمت برجسته‌ترین قسمت عقب سر بچرخانید و اطمینان حاصل کنید که متر خیلی محکم یا شل نباشد. تکرار اندازه‌گیری، درجه‌ی اطمینان را بالا می‌برد.
- نگهداری سوابق یک نسخه از منحنی رشد کودک خود را همیشه در کارت مراقبت‌های بهداشتی او نگه دارید.
- مشورت با پزشک اگر منحنی رشد کودک شما خارج از محدوده طبیعی است یا روند ثابتی ندارد، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید.
در ادامه، نمودارها و جداول استاندارد سازمان بهداشت جهانی که در ایران نیز استفاده می‌شوند، برای دسترسی شما ارائه شده است.
فهرست منحنی‌ها و جداول رشد
- الف) منحنی رشد دختران تا ۳۶ ماه
- ب) منحنی رشد پسران تا ۳۶ ماه
- ج) منحنی رشد کودکان نارس
- د) جداول رشد نوزادان
سوالات متداول
۱. چرا پایش رشد فیزیکی کودک مهم است؟
زیرا شاخص‌هایی مانند وزن، قد و دور سر، اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت عمومی و روند کلی رشد کودک در اختیار والدین و تیم سلامت قرار می‌دهند.
۲. «صدک» در نمودار رشد به چه معناست؟
صدک، جایگاه رشد کودک شما را در مقایسه با ۱۰۰ کودک سالم هم‌سن و هم‌جنس خودش نشان می‌دهد. برای مثال، صدک ۴۰ وزنی یعنی فرزند شما از ۴۰ درصد کودکان سنگین‌تر و از ۶۰ درصد آنها سبک‌تر است.
۳. در تفسیر نمودار رشد، چه چیزی مهم‌تر از عدد صدک است؟
مهم‌تر از عدد صدک، «روند و الگوی» رشد در طول زمان است. حفظ یک روند رشد مداوم روی یک کانال صدک مشخص، نشانه‌ی سلامت است، حتی اگر آن صدک پایین باشد.
۴. آیا برای نوزادان نارس از نمودارهای رشد متفاوتی استفاده می‌شود؟
بله، برای کودکان نارس تا سن دو سالگی از نمودارهای مخصوص و «سن اصلاح‌شده» استفاده می‌شود تا مقایسه دقیق‌تر و منصفانه‌تری از روند رشد آنها به دست آید.
۵. چه زمانی باید نگران روند رشد کودک در نمودار باشیم؟
هرگونه افت یا صعود ناگهانی و شدید از کانال رشد طبیعی کودک، یک علامت هشداردهنده است که نیاز به بررسی بیشتر توسط پزشک متخصص دارد.