سفر زندگی هر انسان با دو فرآیند شگفت‌انگیز و در هم تنیده آغاز می‌شود: رشد و تکامل. این دو فرآیند که از دوران جنینی شروع شده و تا پایان عمر ادامه دارند، اساس شکل‌گیری توانایی‌های ما هستند. درک تفاوت این دو مفهوم، اولین گام برای شناخت مسیر فرزندتان است.
رشد (Growth) چیست؟
رشد به تغییرات کمی و فیزیکی بدن اشاره دارد؛ چیزهایی که می‌توانیم آن‌ها را اندازه‌گیری کنیم. مانند: افزایش قد، وزن و دور سر.
تکامل (Development) چیست؟
تکامل به پیشرفت و پیچیده‌تر شدن توانایی‌ها و مهارت‌ها اشاره دارد. این فرآیند نشان می‌دهد که فرزند شما چگونه از بدن و ذهن خود برای تعامل با دنیا استفاده می‌کند.
مثال: یادگیری نشستن، صحبت کردن، حل مسئله و برقراری ارتباط با دیگران.
رشد و تکامل طبیعی، حاصل تعامل پیچیده‌ای میان سه عامل است: نقشه ژنتیکی که کودک به ارث برده، محیطی که در آن زندگی می‌کند و تجربیاتی که کسب می‌نماید.
سوالات رایج
۱. آیا رشد و تکامل یکی هستند؟
خیر. رشد به تغییرات فیزیکی و قابل اندازه‌گیری (مانند قد و وزن) اشاره دارد، در حالی که تکامل به پیچیده‌تر شدن مهارت‌ها (مانند صحبت کردن و حل مسئله) مربوط می‌شود. رشد، سخت‌افزار بدن است و تکامل، نرم‌افزار آن.
۲. آیا ممکن است رشد کودک طبیعی باشد اما تکامل او تأخیر داشته باشد؟
بله، کاملاً. این یکی از نکات بسیار مهم است. ممکن است یک کودک از نظر قد و وزن کاملاً طبق نمودارها رشد کند، اما در کسب مهارت‌هایی مانند گفتار یا تعامل اجتماعی تأخیر داشته باشد. به همین دلیل پایش هر دو جنبه ضروری است.
۳. کدام عامل مهم‌تر است: ژنتیک یا محیط؟
علم امروز معتقد است که هیچ‌کدام به تنهایی مهم‌تر نیستند. رشد و تکامل سالم، حاصل تعامل پیچیده و مداوم بین پتانسیل‌های ژنتیکی کودک و کیفیت محیط و تجربیاتی است که برای او فراهم می‌شود.
۴. آیا می‌توانیم بر روی تکامل فرزندمان تأثیر بگذاریم؟
بله، بسیار زیاد. در حالی که نقشه ژنتیکی ثابت است، شما با فراهم کردن یک محیط غنی، امن و سرشار از تجربیات یادگیری مثبت، می‌توانید به شکوفا شدن حداکثر پتانسیل‌های تکاملی فرزندتان کمک کنید. این موضوع، اساس و فلسفه‌ی اصلی توانبخشی است.
۵. چگونه می‌توانم بفهمم که تکامل فرزندم در مسیر درستی قرار دارد؟
بهترین راه، آشنایی با «نقاط عطف تکاملی» است. این نقاط عطف مانند تابلوهای راهنما عمل کرده و به شما نشان می‌دهند که آیا کودک در مسیر درستی حرکت می‌کند یا خیر.