گاهی ممکن است یک کودک به یک یا چند نقطه عطف تکاملی در زمان مورد انتظار نرسد. به این وضعیت «تأخیر تکاملی» می‌گویند. تأخیر تکاملی یک «علامت» است، نه یک بیماری. این علامت به ما هشدار می‌دهد که ممکن است یک چالش زمینه‌ای وجود داشته باشد.
اگر این تأخیرها پایدار، معنادار و گسترده باشند، می‌توانند نشانه‌ای از یک «اختلال رشدی-تکاملی» باشند. اختلال رشدی-تکاملی، شرایطی است که بر روند طبیعی کسب مهارت‌های کودک در یک یا چند حوزه اصلی (مانند حرکت، زبان، شناخت، و تعامل اجتماعی) تأثیر می‌گذارد و نیازمند بررسی و حمایت تخصصی است.
مهم‌ترین تفاوت این است که «تأخیر تکاملی» یک علامت هشداردهنده است که ممکن است موقتی باشد، اما «اختلال تکاملی» یک الگوی پایدار و نیازمند حمایت تخصصی است.
سوالات رایج
۱. آیا هر تأخیر تکاملی به معنای وجود یک اختلال است؟
خیر، لزوماً اینطور نیست. بسیاری از کودکان ممکن است در یک یا دو مهارت، کمی تأخیر داشته باشند و به مرور به همسالان خود برسند. تأخیر زمانی نگران‌کننده است که پایدار، شدید یا در چندین حوزه مختلف تکاملی دیده شود.
۲. تفاوت اصلی بین «تأخیر» و «اختلال» چیست؟
تأخیر به این معناست که کودک مهارت‌ها را با همان ترتیب طبیعی، اما با سرعتی کندتر از همسالانش کسب می‌کند. اما در اختلال، ممکن است الگوی کسب مهارت‌ها نیز غیرمعمول باشد و کودک برای یادگیری به روش‌های متفاوتی نیاز داشته باشد.
۳. اگر متوجه تأخیر در رشد فرزندم شدم، اولین قدم چیست؟
اولین و بهترین قدم، در میان گذاشتن نگرانی‌هایتان با پزشک متخصص کودکان است. او می‌تواند یک ارزیابی اولیه انجام داده و در صورت لزوم، شما را به تیم ارزیابی تخصصی ارجاع دهد. بخش «مشاهده علایم اولیه توسط خانواده» می‌تواند به شما در جمع‌آوری اطلاعات دقیق کمک کند.
۴. آیا اختلال تکاملی قابل درمان است؟
همانطور که در بخش «تفاوت اختلال و بیماری» توضیح داده شد، هدف از حمایت‌ها در یک اختلال، لزوماً «ریشه‌کن کردن» آن نیست، بلکه مدیریت چالش‌ها، آموزش مهارت‌های جدید و توانمندسازی کودک برای رسیدن به بالاترین کیفیت زندگی ممکن است.
۵. آیا ممکن است یک تأخیر تکاملی، خود به خود برطرف شود؟
بله، در مواردی که تأخیر خفیف و در یک حوزه محدود باشد، ممکن است کودک با کمی حمایت و تمرین در خانه، به همسالان خود برسد. با این حال، نادیده گرفتن یک تأخیر پایدار به امید اینکه «خودش خوب می‌شود»، می‌تواند باعث از دست رفتن زمان طلایی برای مداخلات زودهنگام شود.