اپیزود 3: از واکسن تا غربالگری تکامل: خدمات مراکز بهداشت چیست؟

به اپیزود سوم رادیو هم‌قدم خوش آمدید. آیا تا به حال فکر کرده‌اید که در مراجعات دوره‌ای به مراکز بهداشت، فراتر از واکسیناسیون، چه خدمات ارزشمند دیگری به فرزند شما ارائه می‌شود؟ در این گفتگو، با تکیه بر فصل دوم کتاب «هم‌قدم»، به دنیای غربالگری‌ها و ارزیابی‌های رایگان نظام سلامت سفر می‌کنیم. از تفسیر نمودارهای رشد و اهمیت اندازه‌گیری دور سر گرفته تا غربالگری‌های حیاتی شنوایی، بینایی و تکامل (با پرسشنامه‌های ASQ). با ما همراه شوید تا با آگاهی از این خدمات، به شریکی فعال‌تر در تیم سلامت فرزندتان تبدیل شوید.

توضیحات کامل پادکست

در این اپیزود، به قلب خدمات پیشگیرانه و رایگان نظام سلامت، یعنی مراکز بهداشت، سفر می‌کنیم. این مراکز خط اول حمایت از سلامت فرزند شما هستند و خدماتی بسیار فراتر از واکسیناسیون ارائه می‌دهند.

۱. پایش رشد فیزیکی: فراتر از یک عدد

یکی از بخش‌های ثابت در تمام مراجعات، اندازه‌گیری وزن، قد و دور سر است. در گفتگو توضیح داده می‌شود که این اعداد بر روی «نمودارهای رشد» ثبت شده و با هزاران کودک سالم مقایسه می‌شوند. نکته کلیدی که بر آن تأکید می‌شود این است که روند رشد و حفظ کانال صدک، بسیار مهم‌تر از خود عدد صدک است. افت یا صعود ناگهانی از کانال رشد، علامتی است که نیاز به بررسی بیشتر دارد. همچنین به اهمیت ویژه اندازه‌گیری دور سر به عنوان شاخصی برای ارزیابی رشد مغز پرداخته شده و علائم هشداردهنده‌ای مانند میکروسفالی (کوچک بودن سر) یا رشد بسیار سریع (که می‌تواند نشانه هیدروسفالی باشد) معرفی می‌شوند.

۲. غربالگری حواس کلیدی: شنوایی و بینایی

شنوایی سنگ بنای رشد گفتار و زبان است. در این اپیزود با قانون طلایی ۱-۳-۶ آشنا می‌شویم که بر غربالگری تا ۱ ماهگی، تشخیص قطعی تا ۳ ماهگی و شروع مداخلات تا ۶ ماهگی تأکید دارد. بسیار مهم است که بدانید نتیجه «ارجاع» در غربالگری اولیه به معنای ناشنوایی قطعی نیست و اغلب به دلایل ساده‌ای مانند وجود مایع در گوش نوزاد رخ می‌دهد.

در حوزه بینایی، مهم‌ترین برنامه، غربالگری تنبلی چشم (آمبلیوپی) برای کودکان ۴ تا ۶ ساله است. تشخیص دیرهنگام این وضعیت می‌تواند منجر به کاهش دید دائمی در یک چشم شود.

۳. غربالگری تکاملی: نقش حیاتی شما

در هر مراجعه، تیم سلامت روند تکامل کودک را در چهار حوزه اصلی (حرکتی، گفتار، اجتماعی و شناختی) ارزیابی می‌کند. اگر نگرانی وجود داشته باشد، از ابزارهای استاندارد غربالگری استفاده می‌شود. در پادکست به روشنی تفاوت «غربالگری» و «تشخیص» توضیح داده می‌شود: غربالگری مانند یک تب‌سنج فقط احتمال وجود مسئله را نشان می‌دهد، اما برچسب تشخیصی نمی‌زند.

رایج‌ترین ابزار در ایران، پرسشنامه‌های سنین و مراحل (ASQ) است که توسط شما والدین تکمیل می‌شود. پاسخ‌های دقیق و صادقانه شما به این پرسشنامه‌ها، کلید موفقیت این غربالگری و شناسایی زودهنگام کودکانی است که به ارزیابی‌های تخصصی‌تر نیاز دارند.

۴. سایر خدمات کلیدی

در پایان به سایر خدمات مهم مراکز بهداشت اشاره می‌شود، از جمله آزمایش پاشنه پا (غربالگری نوزادان) برای شناسایی بیماری‌های متابولیک، بررسی دریافت مکمل‌های ضروری مانند ویتامین A+D و آهن، و برنامه کامل واکسیناسیون.

فهرست مطالب مرتبط از کتاب

• بخش دوم: غربالگری و ارزیابی در مرکز بهداشت
  • ارزیابی کودک از نظر نشانه های خطر
  • پایش رشد فیزیکی (کنترل وزن، قد و دور سر)
  • کنترل وضعیت شنوایی
  • پایش وضعیت بینایی
  • غربالگری تکاملی
  • بررسی سابقه خانوادگی و غربالگری ژنتیک
  • مکمل های دارویی
  • واکسیناسیون (راهنمای ویژه کودکان با توانمندی های متفاوت)
  • غربالگری بدو تولد
  • انجام سایر ارزیابی ها (تغذیه کودک و تمایل فرزندآوری مادر و همچنین مشاوره )

خلاصه گفتگو

در این اپیزود از رادیو هم‌قدم، شنوندگان با مجموعه خدمات جامع و رایگان مراکز بهداشت آشنا می‌شوند. میزبانان توضیح می‌دهند که این مراکز، فراتر از واکسیناسیون، یک شبکه ایمنی قدرتمند برای پایش سلامت و تکامل کودکان هستند. در این گفتگو به صورت عملی نحوه تفسیر نمودارهای رشد، اهمیت غربالگری‌های شنوایی و بینایی (به‌ویژه تنبلی چشم) و فرآیند گام‌به‌گام غربالگری تکاملی با استفاده از پرسشنامه‌های ASQ تشریح می‌شود. پیام اصلی این اپیزود، تشویق والدین به مشارکت فعال و آگاهانه در این مراجعات و استفاده از این فرصت برای طرح نگرانی‌ها و مشاهدات خود به عنوان ارزشمندترین اطلاعات برای تیم سلامت است.

متن کامل گفتگو

سلام به شما که امروز با ما همراه شدید. حتماً شما هم تجربه مراجعه به مراکز بهداشت برای مراقبت‌های دوره‌ای فرزندتون رو داشتید یا خب شایدم در آینده داشته باشید. شاید براتون سؤال بوده که توی این ویزیت‌ها دقیقاً چه اتفاقی میفته؟ غیر از واکسن زدن. البته امروز می‌خوایم دقیقاً همین موضوع رو با هم بررسی کنیم. ببینیم این سیستم غربال‌گری و ارزیابی رشد و تکامل کودک تو ایران چطور کار می‌کنه. منبع ما هم برای این گفتوگو بخشی از کتاب همقدم هست که از شما لطف کردید و با ما به اشتراک گذاشتید و روی فصل مربوط به خدمات مراکز بهداشت تمرکز می‌کنیم.

سلام و خیلی هم عالی. دقیقاً همین طوری که گفتید این مراکز بهداشت می‌دونید یه جورایی خط اول سلامت کودک هستن. همه جا هستن رایگانن و خب هدف اصلیشون هم پیشگیریه و اینکه اگه خدایی نکرده مشکلی هست زود تشخیص داده بشه. آشنایی با این خدمات به نظرم برای همه خانواده‌ها مفیده. حتی اگه پیش متخصص هم میرید باز این خدمات جای خودشون رو دارن.

خب پس بیاید از اول شروع کنیم. این مراقبت‌های دوره‌ای پس فقط برای واکسن نیستن. طبق چیزی که تو منبع اومده یه برنامه خیلی منظم وجود داره. درسته؟ ۱۷ نوبت مراجعه از کی تا کی؟

بله دقیقاً ۱۷ نوبت کلیدی از همون ۳ تا ۵ روزگی نوزاد شروع میشه و تا ۷ سالگی ادامه پیدا می‌کنه. یعنی دوران نوزادی چند نوبت بعد شیرخوارگی تا ۱۸ ماهگی و بعدم بار تا ۷ سالگی ۱۷ نوبت خب این برنامه خیلی کاملی به نظر میاد هدفش چیه این همه مراجعه هدف اصلی اینه که هرگونه چالشی هر مسئله‌ای خیلی زود شناسایی بشه می‌دونید مثل یه تور ماهی‌گیری با سوراخ‌های خیلی ریزه هم تیم سلامت کودک رو می‌بینه هم یه فرصت خیلی خوبه برای شما والدین که سؤالاتتون نگرانی‌هاتونو مطرح کنید البته امروز ما بیشتر روی جنبه‌های رشد و تکاملش تمرکز می‌کنیم بسیار خب اولین قدم تو مرکز بهداشت چیه؟ وقتی میریم اونجا چی میشه؟

اولین قدم معمولاً یه بررسی کلی و سریعه برای اینکه مطمئن بشن یه سری نشانه‌های خطر وجود نداره. تیم سلامت با شما صحبت می‌کنه، کودک رو یه معاینه اولیه می‌کنه و یه چکلیستی از علائم رو بررسی می‌کنه.

نشانه‌های خطر اینا چیا هستن؟ منبع میگه این لیست برای آگاهیه نه اینکه خودمون تشخیص بدیم.

دقیقاً همینو باید تأکید کنیم. اینا برای آگاهیه. مثلاً تو حوزه تغذیه وب شیر نخوردن یا استفراغهایی که جهنده هستن یا تو تنفس مثلاً تنفس خیلی تند بالای ۶۰ تا در دقیقه وقتی بچه آرومه یا اینکه قفسه سینهش موقع نفس کشیدن تو میره

علائم عصبی یا عمومی هم هست

بله مثلاً تشنج یا بچه خیلی بی‌حال باشه هوشیار نباشه یا مثلاً ملاجش اون قسمت نرم بالای سر خیلی برآمده باشه علائم عمومی هم مثل تب بالا یعنی بالای ۳۷ و نیم درجه یا برعکس دمای بدن خیلی پایین زیر ۳۶ و نیم درجه یا زردی خیلی شدید بی‌قراری زیاد و غیرعادی اینور چیزا

جالبه یعنی ممکنه یه مشکل جسمی مثل تب اولین سرنخ باشه برای مسئله تکاملی در آینده

بله گاهی وقتا همین طوره این علائم بیشترشون جسمی هستن ولی خب می‌تونن مثل یه زنگ خطر اولیه باشن اگه تیم سلامت هر کدوم از اینا رو ببینه حتماً کودک رو برای بررسی دقیق‌تر میده حالا به پزشک یا بیمارستان یه جور شبکه ایمنی اولیه است.

خب بریم سراغ بخش آشناتر. اندازه‌گیری قد و وزن و دور سر اینا رو روی اون نمودارایی توی کارت بهداشت می‌کشن. این نمودارها واقعاً چی میگن؟

این نمودارها در واقع وضعیت رشد فرزند شما رو با هزاران کودک سالم دیگه که هم‌سن و همجنس خودشون هستن مقایسه می‌کنن. از یه مفهومی استفاده می‌کنن به اسم صدک. مثلاً میگن بچه شما رو صدک ۴۰ وزنه.

صدک ۴۰ یعنی چی؟ یعنی خوبه بده.

یعنی اگه ۱۰۰ تا بچه سالم همسن و همجنس فرزند شما رو بذاریم کنار هم فرزند شما از ۴۰ تاشون سنگین‌تره و از ۶۰ تاشون سبک‌تر.

آها. پس اگه بچه من روی صدک پایین باشه مثلاً صدک ۱۰ یا ۲۰ باید نگران بشم. این نگرانی خیلی از پدر مادراست. یعنی چی؟

یعنی کودکی که مثلاً همیشه حول حوش صدک ۲۰ یا ۳۰ بوده اره روی همون خط یا نزدیک به همون خط به طور پیوسته رشد می‌کنه، وضعیتش معمولاً خوبه و جای نگرانی نیست. نگرانی اصلی وقتیه که یهو افت یا صعود شدید داشته باشه. مثلاً از صدک ۷۰ یه دفعه بیاد رو صدک ۳۰ یا برعکس. این تغییر کانال ناگهانی نیاز به بررسی داره.

فهمیدم. پس روند مهمه. حالا برای بچه‌هایی که زودتر از موعد به دنیا میان یعنی نارس هستن چطور نمودارشون فرق می‌کنه؟ سوال خوبیه برای نوزادان نارس یعنی اونایی که قبل از هفته ۳۷ بارداری به دنیا میان تا ۲ سالگی از سن اصلاح شده استفاده می‌کنن یعنی سنشونو یه جورایی تنظیم می‌کنن بر اساس تاریخی که باید به دنیا میومدن اینجوری مقایسهشون با نمودارها دقیق‌تر میشه

آها پس سن تبویمیشون ملاک نیست تو ۲ سال اول

دقیقاً مرکز بهداشت خودشون این محاسبه رو انجام میدن فرمولشم هست البته ولی خب لازم نیست شما رش بشید.

یکی دیگه از اندازه‌گیریا دور سر بود. این شاید کمتر بهش توجه بشه. چرا دور سر انقدر مهمه؟

دور سر فوق‌العاده مهمه چون یه جورایی بهترین و ساده‌ترین شاخص غیرتهاجمی برای ارزیابی رشد مغزه. مغز تو سال اول زندگی رشد خیلی سریعی داره و جمجمه هم باید پا به پای اون بزرگ بشه.

چقدر باید باشه حدوداً؟

میانگینش موقع تولد حدود ۳۵ سانتی‌متره. تا یک سالگی حدوداً ۱۲ سانت اضافه میشه و می‌رسه به ۴۷ سانت‌متر. البته بیشتر این رشد تو ۳، ۴ ماه اول اتفاق میفته.

پس اینجا هم باز روند مهمه نه فقط عدد تنها.

دقیقاً عوامل ژنتیکی، جنسیت بچه، معمولاً پسرا یهکم دور سرشون بزرگ‌تره، جسه کلی نوزاد همه اینا تأثیر داره. نگرانی اصلی وقتیه که اندازه سر خیلی کوچیک باشه یعنی زیر صدک س معمولاً که بهش میگن میکروسفالی یا برعکس خیلی بزرگ باشه بالای صدک ۹۷ صاً اگه رشدش خیلی ناگهانی و سریع باشه.

رشد سریع می‌تونه نشونه چی باشه؟

رشد خیلی سریع و ناگهانی می‌تونه نشونه هیدروسفالی باشه. یعنی جمع شدن مایع توی مغز. این یه وضعیت اورژانسیه و نیاز به بررسی فوری داره. شکل غیرعادی جمجمه یا اینکه ملاج‌ها خیلی زود بسته بشن هم از علائم هشدارندن. برای همین مهمه که اندازه‌گیری دقیق و با روش درست انجام بشه.

خب از رشد فیزیکی بریم سراغ حواس کلیدی اول شنوایی میگن شنوایی اساس گفتار و زبانه درسته

۱۰۰ بدون شنوایی خوب یادگیری زبان و گفتار خیلی خیلی سخت میشه برای همین تشخیص زود هنگام مشکلات شنوایی حیاتیه

یه قانون طلایی هم مثل اینکه هست به اسم ی س۶ این یعنی چی

آره قانون ۱۶ یه استاندارد جهانی خیلی مهمه میگه غربالگری شنوایی باید تا یک ماهگی انجام بشه اگه مشکلی هست قطعی باید تا ۳ ماهگی داده بشه و مداخلات لازم مثل سمک یا برنامه‌های آموزشی و گفتاردرمانی باید حداکثر تا ۶ ماهگی شروع بشه.

چقدر زود. پس سرعت عمل خیلی مهمه.

فوق‌العاده. هرچی زودتر بهتر. این بازه زمانی طلایی می‌تونه سرنوشت ارتباطی کودک رو تغییر بده.

خب حالا تو مرکز بهداشت چطور شنوایی رو چک می‌کنن؟

چند تا کار انجام میدن. اول با شما به عنوان والدین صحبت می‌کنن و دنبال عوامل خط تر می‌گردن مثلاً می‌پرسن تو خانواده سابقه کمشنوایی هست نوزاد نارست بوده توی انآی‌ سی‌یو بستری بوده مادر تو بارداری عفونت خاصی داشته یا شکل سر و صورت بچه غیرعادیه

بعدش چی

بعدش بر اساس سن کودک یه سری سؤالات در مورد واکنش‌هاش به صدا می‌پرسن مثلاً برای نوزاد کوچیک آیا با صدای بلند یهو از جا می‌پره سرش رو به سمتی که شما حرف می‌زنید برمی‌گردونه برای بچه‌های ر مثلاً ۶ ماه به بالا آیا به اسمش واکنش نشون میده؟ صداهای نامفهوم مثل دادا بابا میگه دستورای ساده رو می‌فهمه و البته یه معاینه فیزیکی گوشم انجام میشه

اون تستی که معمولاً تو بیمارستان بعد تولد انجام میدن اون چیه؟

غربال‌گری اولیه است. آها اون غربال‌گری اولیه است که معمولاً قبل از ترخیص از بیمارستان انجام میشه با دستگاه‌های سریع و بی‌درد انجام میشه مثل تست او ای یا ایآر نتیجهش دو حالته یا گذر که یعنی مشکلی پیدا نشده یا ارجاع

اگه نتیجه ارجاع باشه یعنی بچه مشکل شنوایی داره

نه اصلاً و ابداً این نکته رو خیلی باید تأکید کنیم نتیجه ارجاع یا ریفر به هیچ وجه به معنی ناشنوایی یا کمشنوایی قطعی نیست ممکنه به دلایل خیلی ساده‌ای باشه مثلاً مایع آمنیوتیک هنوز تو گوش بچه مونده یا محیط شلوغ بوده یا بچه بی‌قراری کرده. ارجاع فقط یعنی نیاز هست که تست تکرار بشه یا ارزیابی دقیق‌تری توسط شنوایی‌شناس اولوژیست انجام بگیره. پس اصلاً نگران نشین ولی حتماً پیگیری کنید.

خیلی نکته مهمی بود. خب بریم سراغ بینایی. چشما رو چطور بررسی می‌کنن؟

بینایی هم مثل شهنوایی مرحله به مرحله و بر اساس سن ارزیابی میشه. تو دوران نوزادی یعنی تا حدود ۲ ماهگی از اول ساختار کلی چشم رو نگاه می‌کنن که مشکلی نداشته باشه. حرکات چشم رو بررسی می‌کنن. یه چیز مهم دیگه رفلکس قرمز چشمه. با یه نور مخصوص نگاه می‌کنن ببینن ته چشم بازتاب قرمز طبیعی داره یا نه. این نشون میده مسیر عبور نور تا شبکی بازه و البته می‌پرسن آیا بچه موقع شیر خوردن به صورت شما نگاه می‌کنه یا نه؟

و برای بچه‌های بزرگتر

تو دوران شیرخوارگی یعنی تا یک سالگی انایی دنبال کردن اشیای متحرک با چشم خیلی مهمه. اینکه با د تا چشمش یه چیز رو دنبال کنه. هماهنگی حرکت دو چشم هم بررسی میشه. لوچی یا انحراف چشم اگه مداوم باشه مخصوصاً بعد از ۳ تا ۶ ماهگی حتماً نیاز به بررسی داره. بعد تو دوران کودکی یعنی از یک سالگی به بعد علاوه بر مشاهده از شما هم سؤالاتی می‌پرسن. مثلاً آیا بچه چشماش رو ریز می‌کنه تا بهتر ببینه یا جلوی نور شدید؟ یکی از چشماشو می‌بنده

و اون غربالگری معروف تنبلی چشم هم تو همین دوران انجام میشه؟

بله مهم‌ترین برنامه غربالگری بینایی تو این سن همین غربال‌گری تنبلی چشم یا آمبلیوپی هست که معمولاً بین ۴ تا ۶ سالگی انجام میشه.

تنبلی چشم همون وضعیتیه که اگه دیر تشخیص داده بشه دید یه چشم برای همیشه کم می‌مونه.

دقیقاً همینه. آمبلیوپی یعنی مغز به دلیلی مثلاً انحراف چشم یا تفاوت زیاد دو چشم تصویر یکی از چشم‌ها رو کمتر پردازش می‌کنه یا نادیده می‌گیره. اگه این وضعیت تاو قبل از ۷ سالگی تشخیص داده و درمان نشه اون چشم دیگه هیچوقت دید کامل پیدا نمی‌کنه. برای همین غربولگری تو این سن انقدر هایضیه.

معمولاً با همون تابلویی که شکل حرف ایه انگلیسی روشه انجام میدن. درسته؟

بله. رایج‌ترین روشش استفاده از تابلوی ای یا چارتهای عکس‌دار برای بچه‌های کوچیک‌تره. بچه باید جهت ای رو از از یه فاصله مشخص نشون بده. خیلی مهمه که این فراآیند برای بچه شکل بازی داشته باشه و استرس‌زا نباشه. نتیجه‌ش هم با اعدادی مثل ۲۰ ۲۰ یا مثلاً ۲۰ ۴۰ بیان میشه. دید کامل همون ۲۰ ۲۰ هست که بچه‌ها معمولاً حدود ۶۷ سالگی بهش می‌رسن.

بسیار عالی. خب حالا می‌رسیم به یه بخش خیلی مهم دیگه که فکر کنم برای خیلی از والدین پر از سؤال و شاید نگرانی باشه. غربال‌گری تکاملی مرکز بهداشت چطور می‌فهمه؟ بچه داره مراحل رشد و تکاملش رو مثلاً حرف زدن، راه رفتن، بازی کردن درست طی می‌کنه.

سؤال خیلی خوبیه. ببینید ارزیابی تکامل در هر مراجعه انجام میشه یعنی بخشی از اون ۱۷ نوبت هست. تیم سلامت هم با پرسیدن سؤال از شما به عنوان والدین و هم با مشاهده مستقیم خود کودک روند کلی تکاملش رو زیر نظر داره. اون‌ها دنبال یه سری علائم هشدارنده یا به قول معروف پرچم قرمز تو حوزه‌های مختلف تکامل می‌گردن.

چه حوزه‌هایی؟

۴ار حوزه اصلی. تکامل حرکتی، درش و ظریف، تکامل گفتار و زبان، تکامل اجتماعی عاطفی و تکامل شناختی یعنی درک و فهم و حل مسئله.

میشه چند تا مثال از این پرچمای قرمز بزنید؟ البته باز هم با همون تأکید قبلی که اینا فقط برای آگاهی ماست و دیدن یکیشون لزوماً نشونه مشکل نیست.

حتماً. مثلاً تو حوزه حرکتی اگه بچه تا ۴ ماهگی هنوز گردنش رو محکم نگه نمی ا مثلاً تا ۱۲ ماهگی چهار دست و پا نمیره یا تا ۱۸ ماهگی هنوز به تنهایی راه نمیره اینا می‌تونن پرچم قرمز باشن تو حوزه گفتار و زبان مثلاً تا ۱۲ ماهگی هنوز یکی دو تا کلمه معنی‌دار مثل ماما بابا آب نمیگه یا تا ۲ سالگی جمله‌های دو کلمه‌ای نمی‌سازه تو حوزه اجتماعی عاطفی مثلاً تا ۲ ماهگی لبخند اجتماعی نمی‌زنه یعنی در پاسخ به شما لبخند بزنه یا تا ۱۸ ماهگی نسبت به رفت آمد شما شما بی‌تفاوته یا مثلاً تو ۳ سالگی اصلاً علاقه‌ای به بازی با بچه‌های دیگه نداره و تو حوزه شناختی مثلاً تا ۲ ماهگی اشیای متحرک رو با چشم دنبال نمی‌کنه یا تا ۱۸ ماهگی کاربرد اشیای معمولی مثل قاشق یا شونه رو نمی‌دونه یا تا ۳ سالگی بازی‌های وانمودی یا تخیلی نمی‌کنه.

یه نکته خیلی مهمم تو منبع بود که خیلی روش تأکید شده بود. از دست دادن مهارت‌ها یعنی پسرفت.

آخ گفتیم بله این یه پرچم قرمز بسیار مهم و جدیه. پس تکاملی یا از دست دادن مهارت یعنی چی؟ یعنی کودکی که قبلاً یه کاری رو می‌تونسته انجام بده. مثلاً چند تا کلمه می‌گفته یا راه می‌رفته یا بای بای می‌کرده حالا دیگه اون کار رو انجام نمیده. این وضعیت در هر سنی که اتفاق بیفته نیاز به مراجعه فوری و بررسی دقیق توسط متخصص داره و اصلاً نباید سرسری گرفته بشه.

خب حاال تیم سلامت توی مشاهدات اولیه‌شون یا با توجه به حرفای ما متوجه گوی نگران کننده بشن چیکار می‌کنن؟

اینجاست که وارد مرحله دقیق‌تر قربال‌گری تکاملی میشن با استفاده از ابزارهای استاندارد. فقط باز هم باید فرق غربال‌گری و تشخیص رو یادآوری کنم. غربال‌گری مثل تبسنجه. فقط میگه آیا احتمالاً یه مسئله‌ای وجود داره یا نه؟ غربالگری هیچ‌وقت برچسب تشخیصی نمی‌زنه. مثلاً نمیگه بچه شما اوتیسم داره یا تأخیر تکاملی. فقط میگه نیاز به بررسی بیشتر توسط متخصص هست یا نه.

فهمیدم. مثل است. حالا این ابزارهای غربال‌گری دقیق‌تر چی هستند؟

چند تا ابزار وجود داره. یکیشون یه سری پرسش‌های اولیه غربال‌گری هست که تو سن‌های کلیدی مثل ۲ ماهگی، ۹ ماهگی، ۱۸ ماهگی و ۴ سالگی از شما می‌پرسن. سؤای ساده‌ای هستن. مثلاً تو ۹ ماهگی می‌پرسن آیا با کمک می‌تونه بشینه؟ آیا صداهای بی‌معنی مثل ماما بابا میگه؟ اگه جواب شما خیر باشه لزوماً به من مشکل نیست فقط نشون میده شاید نیاز به بررسی بیشتر باشه

و ابزار معروف‌تر اون پرسشنامه‌های ایو هستن درسته؟

بله رایج‌ترین و استانداردترین ابزار غربالگری تکاملی که تو مراکز بهداشت ایران استفاده میشه پرسشنامه‌های سنین و مراحل یا ایج ان استیجز کسنرز

این پرسشنامه‌ها رو کی پر می‌کنه؟ خودمون به عنوان والدین؟

دقیقاً و این یکی از نقاط قوت این ابزاره این ه‌ها طوری طراحی شدن که توسط والدین یا مراقب اصلی کودک تکمیل بشن. چون هیچ‌کس بهتر از شما فرزندتون رو تو موقعیت‌های مختلف روزمره نمی‌شناسه.

پس نقش ما اینجا خیلی مهمه. باید با دقت و صادقانه جواب بدیم.

حیاتیه. پاسخ‌های دقیق و صادقانه شما به این پرسشنامه‌ها کلید موفقیت این غربال‌گریه. د نوع اصلی ایو داریم که استفاده میشه. یکی ایو هست که تکامل عمومی رو می‌سنجه، ارتباطات، حرکت درشت، حرکت ظریف، حل مسئله و مهارت‌های شخصی اجتماعی. این برای سنین یک ماهگی تا حدود ۵ و نیم سالگی نسخه‌های مختلف داره. یکی دیگه asq.se هست که به طور خاص روی تکامل اجتماعی عاطفی تمرکز داره. یعنی رفتارها، ابراز احساسات، خودتنظیمی، تعامل با دیگران. اینم برای یک ماهگی تا ۶ سالگی استفاده میشه. بعد از اینکه ما این پرسشنامه رو پر کردیم نتیجهش چی رو نشون میده؟

برای ای کیو امتیازها معمولاً تو ه تا منطقه رنگی قرار می‌گیرن. منطقه سفید که یعنی تکامل کودک در اون حوزه طبیعیه. منطقه خاکستری که یعنی کودک نزدیک به مرز پایینه و نیاز به توجه بیشتر، پیگیری و شاید انجام یه سری تمرینای ساده تو خونه داره. مرکز بهداشت راهنمایی می‌کنه و منطقه سیاه که یعنی امتیاز کودک پایین‌تر از حده و نیاز به ارجاب متخصص برای ارزیابی تشخیصی دقیق‌تر وجود داره.

برای اون یکی پرسشنامه ای اس کیs ای چطور؟

برای ایوی که مربوط به مسائل اجتماعی عاطفیه برعکسه. یعنی امتیاز بالاتر نشون‌دهنده مشکلت احتمالی بیشتر و نیاز به ارجاعه. باز هم تأکید می‌کنم حتی نتیجه منطقه سیاه یا امتیاز بالا در ای کیو ای به معنی تشخیص قطعی نیست. فقط میگه بررسی تخصصی‌تر انجام بشه.

حالا اگه نتیجه ایس کیو ای نگران کننده بود آیا مستم به متخصص ارجاع میدن یا مرحله دیگه‌ای هم هست؟

از ارجاع نهایی به پزشک متخصص مثل فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان یا روان پزشک کودک ممکنه از ابزارهای تکمیلی‌تری استفاده کنن. مثلاً ممکنه از مقیاس‌های تکاملی بیلی استفاده بشه. این دیگه یه آزمون مفصل‌تره که توسط یه آزمونگر آموزش دیده با خود خود کودک انجام میشه و مهارت‌هاشو خیلی دقیق‌تر ارزیابی می‌کنه. یا اگه نگرانی‌ها بیشتر حول هوش علائم اوتیسم باشه، ممکنه از پرسش‌نامه غربال‌گری اوتیسم یا امچت استفاده کنن که باز هم والدین تکمیلش می‌کنن و روی رفتارهای کلیدی مرتبط با اوتیسم تو سن ۱۸ تا ۳۰ ماهگی تمرکز داره. این آزمونا تکمیلی کمک می‌کنن که تصمیم‌گیری برای ارجاع دقیق‌تر باشه.

پس یه فرایند چند مرحله‌ای و دقیق برای غربال‌گری تکاملی وجود داره. خوبه. خب موارد دیگه‌ای هم هست که تو مراکز بهداشت بررسی بشه؟

بله چند تا مورد مهم دیگه هم هست که خوبه بهشون اشاره کنیم. یکیش بررسی سابقه خانوادگیه. یعنی از شما سؤالاتی در مورد بیماری‌های خاص یا ارثی تو خانواده و فامیل نزدیک می‌پرسن. هدف فقط شناسایی ریسک‌های احتمالیه نه پیدا کردن مقصر یا سرزنش. اگه ریسک خاصی مطرح باشه ممکن برای مشاوره ژنتیک ارجاع داده بشید.

مکمل‌های دارویی چطور؟ قطره آهن و ویتامین پلاستیک خیلی روز تاکید میشه.

دقیقاً حتماً وضعیت دریافت این مکمل‌ها رو چک می‌کنن. طبق برنامه کشوری قطره ویتامین A پلاس دی یا آ پلاس د از ۳ تا ۵ روزگی تا پایان ۲ سالگی روزی ۲۵ قطره باید داده بشه و قطره آهن هم از پایان ۶ ماهگی همزمان با شروع غذای کمک تا پایان ۲ سالگی روزی ۱۵ قطره. اینا برای رشد مخصوصاً رشد مغز و پیشگیری از کمخونی خیلی خیلی ضروری. البته همیشه تأکید میشه که هرگز خودسرانه و بدون تجویز پزشک هیچ مکملی به کودک ندید

و خب واکسیناسیون که دیگه همه باهاش آشنا هستیم و یکی از اصلی‌ترین کارهای مراکز بهداشته.

بله. واکسیناسیون طبق برنامه ملی ایمن‌سازی انجام میشه که جدولشم معمولاً توی کار کارت بهداشت هست. فقط یه نکته مهم اینه که اگه کودکی شرایط خیلی خاصی داره مثلاً نقص ایمنی شدید داره یا یه بیماری عصبی پیشرونده و کنترل نشده داره حتماً قبل از تزریق هر واکسنی باید با پزشک متخصصش مشورت بشه و همیشه قبل از واکسن اگه بچه طبع داره یا سابقه حساسیت شدید به واکسن قبلی داشته حتماً به تیم سلامت اطلاع بدید. عوارض واکسن‌ها معمولاً خفیف و گذ هستن

یا آزمایش دیگه هم هست که همون روزهای اول بعد از تولد انجام میشه آزمایش پاشنه پا اونم مربوط به مرکز بهداشته

اون آزمایش غربال‌گری نوزادان هست که معمولاً بین روز سوم تا پنجم زندگی انجام میشه خیلی مهمه چند قطره خ از پاشنه پای نوزاد می‌گیرن و برای تشخیص زودنگام چند تا بیماری متابولیک و هورمونی نادر ولی خیلی جدی می‌فرستن آزمایشگاه مثل کمکاری ما درزادی تیروئید، بیماری فنیلکتونوری یا پیک یو و بیماری فاویزم کمبود آنزیم جی س پی دی تنخیص و درمان موقع این بیماری‌ها می‌تونه جلوی عوارض دائمی و خیلی شدیدی مثل عقبماندگی ذهنی رو بگیره. اینجا هم مثل غربال‌گری شنوایی نتیجه غیرطبیعی اولیه لزوماً به معنی بیماری نیست و اغلب نیاز به تکرار آزمایش و بررسی بیشتر داره.

بله البته مشاوره تغذیه هم که گفتگید جزو خدماته. کتاب یه جدول زمانی خیلی خوبی هم داره. ن میده تو هر کدوم از اون ۱۷ نوبت تقریباً چه خدماتی ارائه میشه. مثلاً نوشته ۳ تا ۵ روزگی آزمایش پاشنه پا، بررسی غربال‌گری شنوایی، غربال‌گری اولیه ژنتیک یا مثلاً ۲ ماهگی اول یه سری واکسن‌ها، قربالگری اولیه بینایی و تکامل با همون پرسش‌های اولیه یا ۶ ماهگی. واکسن، غربال‌گری تکاملی با ایس کیو، شروع قطره آهن یه مثلاً ۴ سالگی قربال‌گری مهم تنبلی چشم دوباره قربال گری تکامل با پرسش اولیه و همین طور تا هفت سالگی

بله این جدول خیلی خوب نشون میده که چقدر این سیستم به صورت یکپارچه و منظم طراحی شده تا واقعاً از جنبه‌های مختلف سلامت و تکامل کودک از همون بدو تولد حمایت کنه یه کار پیشگیر و خیلی ارزشمنده.

خب با همه این توضیحات فکر می‌کنم حالا دیگه تصویر خیلی روشن‌تر و کامل‌تری از خدمات مراکز بهداشت داریم. واقعاً خیلی فراتر از فقط واکسن زدنه. ر یه شبکه حمایتی گسترده و رایگانه که از همون روزهای اول تولد همراه شما و فرزندتونه تا مطمئن بشیم همه چیز خوب پیش میره.

کلید موفقیت این سیستم چیه؟ همکاری بین شما والدین و تیم سلامت. شما فرزندتون رو بهتر از هر کسی می‌شناسید. مشاهدات روزمره شما، نگرانی‌هایی که دارید، حتی اگه به نظرتون کوچیک و بی‌اهمیت بیان، اینا فوق‌العاده ارزشمندن. حتماً مطرحشون کنید. یادتون باشه هدف نهایی همه این غربال‌گری‌ها و بررسی‌ها تشخیص زود هنگامه برای اینکه اگه چالشی وجود داره هرچه سریع‌تر شناسایی بشه و بهترین فرصت برای رشد و شکوفایی کامل توانایی‌های کودک فراهم بشه.

خیلی هم عالی. حالا که با جزئیات این سیستم غربال‌گری و این همه خدماتی که تو مراکز بهداشت ارائه میشه آشناتر شدید شاید بد نباشه از این به بعد یهکم متفاوت‌تر به بازی‌ها و کارهای روزمره فرزندتون کنید به این فکر کنید که دفعه بعدی که به مرکز بهداشت مراجعه می‌کنید کدوم یکی از مشاهداتتون در مورد مهارت‌های جدیدش یا حتی چیزهایی که یهکم نگرانتون کرده می‌تونه اطلاعات مفیدی به تیم سلامت بده؟ چطور می‌تونید یه گفتگوی پربارتر داشته باشید؟ این نگاه دقیق شما واقعاً یه بخش خیلی مهم از پازل سلامت و تکامل فرزندتونه. خیلی ممنون که با ما بودید. تا گفتگوی بعدی و کاوش دقیق بعدی همراه ما باشید.