شنوایی، سنگ بنای اصلی برای رشد گفتار، زبان و مهارت‌های ارتباطی کودک است. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام هرگونه مشکل در این زمینه از اهمیت حیاتی برخوردار است. برنامه‌ی ملی غربالگری شنوایی بر اساس یک قانون طلایی جهانی عمل می‌کند:
قانون طلایی شنوایی (قانون ۱-۳-۶)
- غربالگری تمام نوزادان تا ۱ ماهگی
- تشخیص قطعی هرگونه مشکل شنوایی تا ۳ ماهگی
- شروع مداخلات توانبخشی (مانند سمعک یا گفتاردرمانی) تا ۶ ماهگی
قانون طلایی ۱-۳-۶ را به خاطر بسپارید. این قانون بر اهمیت غربالگری تا ۱ ماهگی، تشخیص تا ۳ ماهگی و شروع مداخلات تا ۶ ماهگی تأکید دارد و پایبندی به آن، کلید بهره‌گیری از فرصت طلایی رشد مغز و پیشگیری از تأخیرهای ارتباطی است.
بررسی وضعیت شنوایی در مراکز بهداشت
فرآیند بررسی شنوایی در مراکز بهداشت شامل دو مرحله اصلی است: ابتدا شناسایی عوامل خطر از طریق پرسش از شما و سپس بررسی واکنش‌های کودک.
الف) شناسایی عوامل خطر
مراقب سلامت برای ارزیابی کامل، سوالاتی در مورد سوابق مختلف از شما خواهد پرسید. هدف از این سوالات، شناسایی عواملی است که ممکن است ریسک مشکلات شنوایی را کمی افزایش دهند. این سوالات به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
سوابق دوران بارداری و تولد:
- آیا مادر در دوران بارداری یا زایمان دچار مشکل خاصی شده است؟
- آیا نوزاد نارس یا با وزن بسیار پایین به دنیا آمده است؟
- آیا نوزاد سابقه بستری بیش از ۴۸ ساعت در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) داشته است؟
- آیا نوزاد دچار زردی شدیدی بوده که نیاز به تعویض خون داشته باشد؟
سوابق پزشکی کودک:
- آیا کودک تاکنون دچار ضربه به سر همراه با از دست دادن هوشیاری شده است؟
- آیا سابقه‌ی عفونت‌های مکرر گوش میانی (با یا بدون ترشح) داشته است؟
- آیا سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های عفونی خاص مانند مننژیت یا اوریون داشته است؟
- آیا کودک داروهای خاصی (مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌های وریدی) مصرف کرده است؟
سوابق خانوادگی و ویژگی‌های ظاهری:
- آیا سابقه‌ی کم‌شنوایی دائمی در بستگان نزدیک شما یا همسرتان وجود دارد؟
- آیا ناهنجاری یا شکل غیرعادی در ساختار سر، صورت یا گوش‌های کودک مشاهده می‌شود؟ (مانند شکاف کام یا لب)
ب) بررسی واکنش‌های کودک و معاینه فیزیکی
پس از بررسی عوامل خطر، مراقب سلامت از طریق پرسش‌هایی در مورد واکنش‌های فرزندتان به صدا و همچنین معاینه‌ی فیزیکی گوش‌ها، ارزیابی خود را کامل می‌کند. در صورتی که پاسخ به این سوالات یا نتایج معاینات، احتمال وجود هرگونه مشکلی را مطرح کند، کودک برای ارزیابی‌های دقیق‌تر به متخصص شنوایی‌شناسی (ادیولوژیست) ارجاع داده خواهد شد.
غربالگری شنوایی نوزادان
غربالگری شنوایی، یک آزمایش ساده، سریع و بدون درد است که برای تمام نوزادان، معمولاً قبل از ترخیص از بیمارستان، انجام می‌شود تا از سلامت سیستم شنوایی آن‌ها اطمینان حاصل شود. این بررسی، اولین گام برای تضمین آینده‌ی گفتاری و ارتباطی فرزند شماست.
آزمایش‌های غربالگری چگونه انجام می‌شوند؟
این غربالگری معمولاً با یک یا هر دو روش زیر انجام می‌شود که هر دو در خواب یا آرامش کامل نوزاد قابل انجام هستند:
۱. تست گسیل‌های صوتی گوش (OAE)
در این روش، یک گوشی بسیار کوچک در گوش نوزاد قرار می‌گیرد که صدایی ملایم را ارسال می‌کند. اگر بخش حلزونی گوش داخلی سالم باشد، در پاسخ، یک «پژواک» بسیار ضعیف تولید می‌کند که توسط همان دستگاه ثبت می‌شود. این تست، سلامت سلول‌های مویی گوش داخلی را بررسی می‌کند.
۲. تست پاسخ شنوایی ساقه مغز خودکار (AABR)
در این روش، الکترودهای نرمی روی پیشانی و پشت گوش نوزاد چسبانده می‌شود. سپس از طریق هدفون، صداهایی برای نوزاد پخش شده و دستگاه، پاسخ مغز به این صداها را ثبت می‌کند. این تست نشان می‌دهد که آیا پیام صوتی به درستی از گوش به مغز می‌رسد یا خیر.
تفسیر نتایج غربالگری: «گذر» یا «ارجاع»؟
پس از انجام آزمایش، شما یکی از دو نتیجه‌ی زیر را دریافت خواهید کرد:
- نتیجه «گذر»: این نتیجه به این معناست که سیستم شنوایی فرزند شما در زمان انجام تست، پاسخ‌های طبیعی داشته و در حال حاضر نگرانی خاصی وجود ندارد.
- نتیجه «ارجاع»: این نتیجه به معنای ارجاع برای بررسی بیشتر است.
نتیجه‌ی «ارجاع» یا «رد شدن» به هیچ وجه به معنای ناشنوا بودن قطعی فرزند شما نیست. بلکه ممکن است دلایل بسیار رایج و ساده‌ای برای این نتیجه وجود داشته باشد، از جمله:
- وجود مایع آمنیوتیک در کانال گوش نوزاد که پس از چند روز به طور طبیعی خارج می‌شود.
- سر و صدای زیاد محیط یا بی‌قراری نوزاد در حین انجام تست.
در صورت دریافت نتیجه «ارجاع»، نوزاد شما برای انجام غربالگری مجدد یا ارزیابی‌های دقیق‌تر به متخصص شنوایی‌شناسی ارجاع داده می‌شود.
- انجام غربالگری را پیگیری کنید: اطمینان حاصل کنید که غربالگری شنوایی برای فرزندتان در بیمارستان یا در اولین مراجعه به مرکز بهداشت انجام شده است.
- در تمام قرارها حضور یابید: اگر برای غربالگری مجدد یا ارزیابی تخصصی ارجاع داده شدید، حتماً در موعد مقرر مراجعه کنید.
- به مشاهدات خود اعتماد کنید: اگر در ماه‌های آینده متوجه شدید فرزندتان به صداها واکنش مناسبی نشان نمی‌دهد، حتی اگر در غربالگری اولیه نتیجه «گذر» گرفته است، حتماً موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
سوالات متداول
۱. قانون طلایی ۱-۳-۶ در غربالگری شنوایی چیست؟
این یک قانون جهانی است که می‌گوید: تمام نوزادان باید تا ۱ ماهگی غربالگری شوند، هرگونه کم‌شنوایی باید تا ۳ ماهگی به طور قطعی تشخیص داده شود، و مداخلات توانبخشی باید تا ۶ ماهگی آغاز گردد.
۲. ارزیابی شنوایی در مرکز بهداشت شامل چه مراحلی است؟
این ارزیابی شامل دو مرحله اصلی است: ابتدا شناسایی عوامل خطر (مانند سابقه خانوادگی یا مشکلات حین تولد) از طریق پرسش از والدین، و سپس بررسی واکنش‌های رفتاری کودک به صدا.
۳. غربالگری شنوایی نوزادان چیست؟
یک آزمایش ساده، سریع و بدون درد (معمولاً با تست OAE یا AABR) است که قبل از ترخیص نوزاد از بیمارستان برای اطمینان از سلامت سیستم شنوایی او انجام می‌شود.
۴. اگر نتیجه غربالگری نوزاد «ارجاع» باشد، یعنی او ناشنواست؟
خیر، به هیچ وجه. نتیجه «ارجاع» بسیار شایع است و اغلب به دلایل ساده‌ای مانند وجود مایع در گوش یا بی‌قراری نوزاد رخ می‌دهد. این نتیجه فقط به معنای نیاز به انجام ارزیابی‌های دقیق‌تر است.
۵. فرزندم غربالگری را گذرانده اما احساس می‌کنم خوب نمی‌شنود. چه کار کنم؟
همیشه به مشاهدات و غریزه خود اعتماد کنید. حتی اگر نتیجه غربالگری اولیه «گذر» بوده است، اگر نگران واکنش فرزندتان به صداها هستید، حتماً موضوع را فوراً با پزشک متخصص در میان بگذارید.