یکی دیگر از جنبه‌های مهم در شناخت چالش‌های تکاملی، درک «گستردگی» یا «دامنه» تأثیر آن‌ها بر زندگی کودک است. برخی از اختلالات به صورت متمرکز یک مهارت خاص را تحت تأثیر قرار می‌دهają، در حالی که برخی دیگر فراگیرتر هستند و چندین حوزه از رشد را به طور همزمان درگیر می‌کنند.
۱. اختلالات تک‌حوزه‌ای (متمرکز)
این اختلالات، همانطور که از نامشان پیداست، عمدتاً یک حوزه یا یک مهارت مشخص از رشد کودک را با چالش مواجه می‌کنند، در حالی که سایر توانایی‌های کودک در مسیر طبیعی خود قرار دارند.
مثال‌ها:
- اختلال یادگیری خاص: کودکی که صرفاً در خواندن یا ریاضیات مشکل دارد، اما در سایر زمینه‌ها عملکردی متناسب با سن خود دارد.
- اختلال تولید گفتار (لکنت زبان): کودکی که تنها در روان گفتن کلام و صحبت کردن چالش دارد.
درک دامنه تأثیر یک اختلال (تک‌حوزه‌ای در برابر چند‌حوزه‌ای) نقشه راه شما را مشخص می‌کند. این شناخت به شما می‌گوید که آیا برای تشخیص و توانبخشی به یک متخصص نیاز دارید یا یک تیم چند‌تخصصی کامل.
۲. اختلالات چند‌حوزه‌ای (فراگیر)
این شرایط، پیچیده‌تر بوده و به طور همزمان چندین حوزه از رشد و تکامل کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهają. در این حالت، چالش‌ها به یک مهارت محدود نمی‌شوند و در جنبه‌های مختلف زندگی قابل مشاهده هستند.
مثال‌ها:
- اختلال طیف اتیسم: که به طور همزمان بر حوزه‌های ارتباطی، اجتماعی، حسی و رفتاری تأثیر می‌گذارد.
- ناتوانی ذهنی: که بر حوزه‌های شناخت، یادگیری و مهارت‌های عملی زندگی تأثیر فراگیر دارد.
- فلج مغزی: که عمدتاً یک اختلال حرکتی است اما اغلب بر گفتار، تغذیه و گاهی شناخت نیز تأثیر می‌گذارد.
چرا این دسته‌بندی اهمیت دارد؟
درک این تفاوت به شما و تیم درمان کمک می‌کند تا با دیدی واقع‌بینانه و برنامه‌ای دقیق‌تر حرکت کنید:
در مسیر تشخیص: برای یک چالش تک‌حوزه‌ای ممکن است مراجعه به یک درمانگر (مانند گفتاردرمانگر) کافی باشد، اما در یک چالش چند‌حوزه‌ای، نیاز به ارزیابی توسط یک تیم چند‌تخصصی (شامل متخصص مغز و اعصاب، کاردرمانگر، روانشناس و…) کاملاً ضروری است.
در مسیر توانبخشی: برنامه‌ی درمانی برای اختلالات تک‌حوزه‌ای معمولاً متمرکز و کوتاه‌مدت‌تر است، در حالی که برای اختلالات چند‌حوزه‌ای، به یک برنامه‌ی توانبخشی جامع، هماهنگ و بلندمدت نیاز داریم.
شناخت دامنه اختلال، اولین قدم برای تشکیل تیم حمایتی مناسب برای فرزندتان است.
سوالات متداول
۱. اختلالات بر اساس گستردگی به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
به دو دسته اصلی: اختلالات تک‌حوزه‌ای (متمرکز) که یک مهارت خاص را درگیر می‌کنند و اختلالات چند‌حوزه‌ای (فراگیر) که چندین جنبه از رشد را همزمان تحت تأثیر قرار می‌دهają.
۲. یک مثال از اختلال تک‌حوزه‌ای چیست؟
اختلال یادگیری خاص در ریاضیات یک مثال خوب است. در این حالت، کودک ممکن است صرفاً در درک مفاهیم عددی مشکل داشته باشد اما در سایر مهارت‌ها مانند خواندن یا ورزش عملکرد طبیعی داشته باشد.
۳. چرا به اتیسم یک اختلال چند‌حوزه‌ای یا فراگیر می‌گویند؟
زیرا به طور همزمان بر چندین حوزه کلیدی رشد مانند ارتباطات کلامی و غیرکلامی، تعاملات اجتماعی، پردازش اطلاعات حسی و الگوهای رفتاری تأثیر می‌گذارد.
۴. چرا شناخت دامنه اختلال برای تشخیص مهم است؟
زیرا مشخص می‌کند که آیا ارزیابی توسط یک متخصص کافی است یا برای رسیدن به یک تشخیص دقیق و جامع، نیاز به بررسی توسط یک تیم کامل از متخصصان (مغز و اعصاب، کاردرمانگر، روانشناس و…) وجود دارد.
۵. برنامه توانبخشی یک اختلال تک‌حوزه‌ای چه تفاوتی با چند‌حوزه‌ای دارد؟
برنامه درمانی برای اختلالات تک‌حوزه‌ای معمولاً متمرکزتر، کوتاه‌مدت‌تر و با اهداف مشخص‌تر است. در مقابل، اختلالات چند‌حوزه‌ای نیازمند یک برنامه توانبخشی جامع، هماهنگ بین چندین متخصص و بلندمدت هستند.